Raki jajnika dzielimy na:
• surowicze (40-50%);
• endometrioidalne (15-30%);
• śluzowe (5-15%);
• jasnokomórkowe (5-10%);
• niezróżnicowane (5-15%);
• niesklasyfikowane;
• mieszane.
Nowotwór jajnika rozwija się głównie u kobiet w okresie około- i pomenopauzalnym (średnia wieku 53 lata). Nowotwór ten niezwykle rzadko występuje u młodych kobiet i dziewczynek. Rak jajnika częściej rozwija się u nieródek i kobiet, które rzadko rodziły.
Zarówno ciąża, jak i antykoncepcja hormonalna obniża ryzyko wystąpienia raka jajnika w późniejszym wieku.
Ma to związek z czę- stością i liczbą owulacji w życiu kobiety. Im mniej owulacji, tym większa szansa na obniżenie ryzyka wystąpienia raka jajnika.
Mechanizm ochronnego wpływu braku owulacji polega na zmniejszeniu liczby torbielek inkluzyjnych i ochronie nabłonka powierzchniowego jajnika przed urazem związanym z owulacją i drażniącym wpływem bogatego w estrogeny płynu pęcherzykowego. W nawiązaniu do tej zależności można stwierdzić, że ryzyko wystąpienia raka jajnika zwiększają wielokrotne stymulacje owulacji i(lub) wielokrotne nakłucia powierzchni jajników wykonywane przy pobieraniu oocytów.
Ryzyko rozwoju raka jajnika zwiększa również długotrwała obecnoś implantów endometriozy w nabłonku powierzchniowym. Zależność ta dotyczy szczególnie raków endometrioidalnych i jasnokomórkowych.
Pewne znaczenie w etiologii raka jajnika ma napromienianie miednicy mniejszej z powodu innego nowotworu złośliwego w przeszłości, przebyte zakażenie wirusem nagminnego (epidemicznego) zapalenia przyusznic (świnki) oraz stosowanie kosmetyków do higieny intymnej zawierających kryształy talku. W raku jajnika kobiet stosujących takie kosmetyki wykazano obecność talku w utkaniu nowotworowym.
Opisano również zespoły rodzinnego, dziedzicznego występowania raka jajnika; zespół dziedzicznego występowania raka jajnika; zespół dziedzicznego występowania raka sutka i jajnika; zespół Lynch II (rak jajnika, niepolipowaty rak okrężnicy, rak endometrium). Mutacje genów BRCA l i BRCA 2 odpowiedzialne są za występowanie zespołu dziedzicznego raka sutka i jajnika. Objawy kliniczne raka jajnika są nieswoiste i zwykle występują późno, wtedy gdy proces nowotworowy jest wysoko zaawansowany.
Pierwsze objawy choroby pojawiają się późno, gdy wielkość guza zwykle przekracza 7 cm. Pacjentki zgłaszają często ból podbrzusza, zwiększenie obwodu brzucha wywołane albo samą zmianą, albo płynem wysiękowym (30% chorych na raka jajnika cierpi na wodobrzusze). Wykonanie punkcji odbarczającej jamy brzusznej może przynieść wiele korzyści: ułatwienie badania ginekologicznego, uzyskanie materiału do badania histopatologicznego na obecność komórek nowotworowych. U chorych na raka jajnika pojawiają się również dolegliwości wynikające z ucisku guza na struktury sąsiednie, rozciągania otrzewnej czy rozsiewu nowotworowego. U 15% pacjentek występują objawy ze strony dróg moczowych, układu pokarmowego, a niekiedy krwawienia z pochwy.
Pomimo wprowadzenia nowoczesnych technik diagnostycznych badanie ginekologiczne pozostaje podstawową i najpowszechniejszą metodą przydatną w wykrywaniu guzów jajników.
Badanie ultrasonograficzne, szczególnie przy wykorzystaniu sondy dopochwowej, pozwala na:
• umiejscowienie guza i tym samym potwierdzenie, że punktem wyjścia procesu jest jajnik;
• określenie lokalizacji jednostronnej lub dwustronnej;
• pomiar rozmiarów guza i jego objętości;
• ocenę morfologii guza (indeks morfologiczny);
• wykonanie badania przepływów naczyniowych za pomocą techniki kolorowego Dopplera;
• przestrzenne obrazowanie topograficzne guza za pomocą ultrasonografii trójwymiarowej 3D;
• ewentualne stwierdzenie obecności przerzutów odległych, np. do wątroby, sieci większej oraz potwierdzenie wodobrzusza (ascites).
Klinicznie raki jajnika mogą osiągać duże rozmiary (15-20 cm). Makroskopowo przybierają postać guzów cystyczno-litych wypełnionych płynem surowiczym, śluzowym, często mętnym i krwistym. Obserwuje się również wyrośla brodawkowate na powierzchni kruchego, krwawiącego guza albo kalafiorowate masy rozpadające się przy dotyku. Rakom jajników często towarzyszy krwisty wysięk w jamie otrzewnowej, liczne implanty na powierzchni otrzewnej, w sieci większej, na błonie surowiczej jelit, powierzchni wątroby i przepony. Nierzadko z rakiem jajnika współistnieją rozległe zrosty obejmujące pętle jelitowe, sieć większą, macicę i zmienione nowotworowo przydatki.
Rak jajnika szerzy się dwiema drogami: wewnątrzotrzewnowo (nacieki, implanty) i pozaotrzewnowo (początkowo drogą naczyń chłonnych, potem również krwionośnych). Przerzutów odległych należy szukać w węzłach chłonnych miednicy mniejszej, płucach, kościach i pochwie. Raki surowicze jajnika mają bardzo złośliwy przebieg kliniczny i rokują źle. Przeżycia pięcioletnie udaje się uzyskać u około 30% leczonych pacjentek.
Szczególną sytuacją kliniczną jest rozpoznanie obustronnego raka śluzowego jajników. Zawsze należy wtedy różnicować wykryty nowotwór jajnika z przerzutem do jajnika raka przewodu pokarmowego (guz Krukenberga). Około 30% raków endometrioidalnych jajnika współistnieje z rakiem endometrium, a około 12% z patologicznym rozrostem gruczołowym błony śluzowej trzonu macicy. Raka endometrioidalnego jajnika należy różnicować z przerzutem do jajnika raka jelita grubego.
Ustalenie ostatecznego rozpoznania i stopnia klinicznego raka jajnika nie jest możliwe przed wykonaniem laparotomii. W trakcie operacji należy dążyć do uzyskania śródoperacyjnego rozpoznania histopatologicznego z usuniętego materiału. Jest niezwykle istotne, aby podczas operacji guza jednego lub obu jajników dobrze ograniczonego, z utrzymaną torebką, nie doprowadzić do jej uszkodzenia i rozkawałkowania materiału. Zmiana powinna być usunięta w całości, przekazana do śródoperacyjnego badania histopatologicznego.
Piśmiennictwo:
[1] PTG, „Rekomendacje PTG dotyczące postępowania w guzach niezłośliwych i raku jajnika,” Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Poznań 2006.
[2] G. B. Nasierowska-Guttmejer A., Zalecenia do diagnostyki histopatologicznej nowotworów, Warszawa: Centrum Onkologii, Polskie Towarzystwo Patologów, 2013.
[3]G. B. Nasierowska-Guttmejer A., Zalecenia do diagnostyki histopatologicznej nowotworów, Warszawa: Centrum Onkologii, Polskie Towarzystwo Patologów, 2013.
[4]Gronwald J, Byrski T, Huzarski T, Oszurek O, Menkiszak J, Rzepka–Górska I, Lubiński J., „Dziedziczny rak piersi i jajnika,” w Nowotwory dziedziczne 2002. Pro laktyka, diagnostyka, leczenie., Termedia Wydawnictwa Medyczne, 2002, s. 35-49. ISBN 83- 916594-1-0.
Podobno każdy rak jest po coś…
Za młodaś na pogrzeb, póki Twój organizm młody to ma siły na walki… Wiec bez takich tutaj!