Jednostka ta charakteryzuje się grupą zaburzeń psychicznych cechujących się świadomym, lecz wywoływanym impulsywnie, wytwarzaniem lub udawaniem objawów chorobowych, w celu przyjęcia roli chorego.
Choroba psychiczna lub inaczej zaburzenie pozorowane, występujące zazwyczaj u rodziców lub opiekunów dzieci (najczęściej jest to matka), polegające na wywoływaniu u bliskiej, zależnej osoby objawów zaburzeń somatycznych, w celu umotywowania poddania tej osoby zabiegom diagnostycznym lub leczniczym.
Cięższe przypadki przeniesionego zespołu Münchhausena są groźną, a nawet potencjalnie śmiertelną formą maltretowania dzieci.
Częstość występowania zaburzenia jest nieznana. Jego wykrywalność wciąż wzrasta. Zazwyczaj syndrom ten kończy się śmiercią ofiary, aresztowaniem sprawcy lub dorośnięciem dziecka do momentu, w którym sprawca poczuje zagrożenie wykrycia jego zachowań i wybraniem przez niego kolejnej ofiary (np. młodszego dziecka).
Etiologia zespołu jest słabo znana. Zazwyczaj wskazuje się na zaburzenie osobowości matki szukającej w patologiczny sposób gratyfikacji, zainteresowania i odreagowującej swoje napięcie i niezadowolenie. Aktualne trudności życiowe np. konflikt ze współmałżonkiem mogą wyzwalać zaburzone zachowania, ale też ułatwiać ich kontynuowanie.
Występują dwie odmiany zachowania uzależnione od kontekstu sytuacji:
I. Pierwszy wariant występuje, gdy dziecko faktycznie ma już jakieś objawy choroby, a matka ingerując w organizm dziecka nasila je i nie pozwala dziecku dojść do zdrowia
II. Drugi wariant istnieje wtedy, gdy dziecko jest zdrowe, a matka wywołuje objawy choroby, aby dziecko zostało przyjęte do szpitala. Wówczas ona pozostaje razem z dzieckiem. Nasilanie objawów u dziecka ma miejsce również podczas hospitalizacji.
Ocenę stanu psychicznego osoby cierpiącej na zespół Münchhausena psychiatrzy dzielą na trzy stopnie:
I. Stopień łagodny – matka przedstawia lekarzowi wymyślone objawy choroby swojego dziecka, przez co często dziecko jest poddawane niepotrzebnym, czasem uciążliwym czy bolesnym badaniom diagnostycznym. Ten stopień zaburzeń jest łatwy do przeoczenia.
II. Stopień umiarkowany – polega na tym, że matka prowokuje u dziecka łagodne objawy chorobowe i domaga się leczenia dziecka. Obejmuje także manipulacje przy wynikach badań, fałszowanie dokumentów medycznych. Jeśli lekarz spostrzeże takie zachowanie matki, upomina ją i tłumaczy niestosowność takiego zachowania.
III. Stopień ciężki – zachowania matki wobec dziecka mają kryminalny wymiar. Często posuwa się ona do podduszania dziecka, trucia go lub podejmowania działań, które mają się zakończyć śmiercią dziecka.
Wyróżniono cztery główne cechy:
- Symulowanie (zmyślanie) lub wywoływanie choroby u dziecka przez rodzica (lub opiekuna).
- Uporczywe domaganie się przez opiekuna (sprawcę) przeprowadzania kolejnych badań, a nawet operacji, przepisywania leków, itp.
- Sprawca utrzymuje, że nie zna przyczyn (rzekomej) choroby dziecka.
- Objawy u dziecka (ofiary) ustępują podczas nieobecności sprawcy.
Wykrycie syndromu jest jednak bardzo trudne, jako że sprawca zazwyczaj wydaje się nie wzbudzać podejrzeń.
Typowy obraz sprawcy w Zastępczym Syndromie Münchhausena to obraz osoby:
- z dobrą ogólną wiedzą medyczną,
- z dobrym rozeznaniem na temat choroby dziecka,
- zbyt zaangażowanej w opiekę medyczną nad ofiarą (sprawca staje się niemal częścią zespołu leczącego ofiarę, często stara się nadzorować pracę lekarzy),
- sugerującej i dociekliwej wobec lekarzy oraz zadowolonej jedynie w sytuacji, gdy ci zachowują się wobec ofiary zgodnie z jej oczekiwaniami,
- nadopiekuńczej (niechętnie spuszczającej dziecko z zasięgu wzroku),
- odizolowanej od innych (nie utrzymującej kontaktów z osobami z zewnątrz, często zakazującej ofierze zabaw poza domem), ale przyjaznej dla zespołu medycznego leczącego ofiarę,
- zaprzeczającej jakimkolwiek podejrzeniom o bycie sprawcą i usilnie odmawiającej proponowanych badań psychiatrycznych (w sytuacji wysnutych podejrzeń sprawca nie zaprzestaje swoich zachowań, najczęściej udaje się do kolejnego specjalisty obwiniając poprzedniego lekarza o złe leczenie dziecka).
Najczęstsze zachowania powodujące objawy chorobowe :
- przyduszanie poduszką,
- łączenie kału z krwią ludzką lub zwierzęcą,
- wprowadzanie kamieni do cewki moczowej,
- wprowadzanie piasku do moczu,
- wprowadzanie krwi do moczu,
- kaleczenie cewki moczowej dla efektu krwawienia,
- zadrapania i rany na ciele dziecka,
- wstrzyknięcie pod skórę toksyny,
- wywołanie gorączki środkami chemicznymi.
Sprawca, którym najczęściej bywa matka ofiary, może twierdzić, że dziecko ma poważne objawy chorobowe (takie jak mdłości, wymioty, bóle brzucha, brak apetytu czy osłabienie). Może również skazić próbki krwi lub moczu dziecka, by potwierdzić, że jest chore lub spowodować fizyczne uszkodzenia u ofiary, by wywołać symptomy. Dlatego też pierwszym krokiem zmierzającym ku diagnozie, ale również ku ochronie dziecka, jest oddzielenie go od sprawcy.
Znaki ostrzegawcze mogące wskazywać na prawdopodobieństwo wystąpienia Zastępczego Syndromu Münchausena to podawanie przez sprawcę symptomów i objawów chorobowych niezgodnych ze sobą oraz naleganie na przeprowadzanie na dziecku dodatkowych testów, badań, zabiegów lub operacji.
Symptomy podawane przez opiekuna utrzymują się mimo stosowanego leczenia, które działa przy tych samych symptomach u innych chorych. Częste wizyty u lekarzy nieskutkujące jednak wydaniem konkretnej diagnozy i ciągłe zmiany specjalistów również mogą wskazywać na prawdopodobieństwo wystąpienia Zastępczego Syndromu Münchhausena.
Piśmiennictwo:
- Janas – Kozik M., Albert J., Kresimon E., Stokowacka – Zakrzewska M., Wawrzyniak K, Choroba somatyczna czy zespół Münchhausena z przeniesienia? Choroba matki czy dziecka? Kontrowersje diagnostyczne. Przegląd Lekarski 2007; 64 (supl. 3)
- Kowalik T., Gruszczyński B., Radziszewska A., Gruszczyński W, Przeniesiony zespół Münchhausena, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (4)
- Berent D., Florkowski A., Gałecki P., Przeniesiony zespół Münchausena, Psychiatria Polska 2010, tom XLIV, 2
