Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorders, ASD) to grupa zaburzeń neurorozwojowych o niezwykle szerokim i różnorodnym obrazie klinicznym. Aktualnie są rozpoznawane na poziomie 1 dziecka na 68 (wg DSM-5), niezależnie od grupy kulturowej i społeczno-ekonomicznej, przy czym występują 3–4 razy częściej wśród chłopców.
Do tej pory uważano, że diagnoza spektrum autyzmu u dziewcząt wiąże się ze słabszym funkcjonowaniem, współwystępowaniem niepełnosprawności intelektualnej i zaburzeń organicznych. Najnowsza wiedza medyczna pozwala wysnuwać przypuszczenia o niedoszacowaniu znaczącej grupy dziewcząt i kobiet wysokofunkcjonujących, ze względu na trudności diagnostyczne wynikające m.in. z odmienności prezentowanych przez nie objawów osiowych.
Przyczyn powyższych trudności aktualnie dopatruje się w kryteriach diagnostycznych, w teorii różnic płciowych w funkcjach neuroendokrynnych, teorii Simona Barona-Cohena oraz w różnicach społeczno-kulturowych między dziewczętami a chłopcami.
Kryteria diagnostyczne oparte są głównie na objawach prezentowanych przez chłopców i mężczyzn. Badania nad autyzmem zapoczątkowali niezależnie od siebie w latach 40. ubiegłego wieku dwaj lekarze: Amerykanin Leo Kanner, który opisał grupę 11 dzieci z przewagą chłopców, mających znaczne trudności w zakresie komunikacji, relacji społecznych, żyjących „we własnym świecie” i sformułował pierwsze kryteria autyzmu, oraz Austriak Hans Asperger, skupiający się głównie na chłopcach lepiej funkcjonujących, u których w przyszłości zdiagnozowano by zespół Aspergera. Pomimo że obaj badacze zetknęli się z dziewczętami prezentującymi podobne trudności, nie poddali ich dogłębnej analizie, a dalsze badania nad autyzmem skupiały się głównie na grupach dzieci płci męskiej, uznając je za zaburzenie przede wszystkim dotykające chłopców. W takiej formie autyzm dziecięcy został włączony w 1952 r. do klasyfikacji medycznej Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM.
Teoria różnic płciowych w funkcjach neuroendokrynnych mówi, że płeć żeńska zabezpiecza przed cechami autyzmu ze względu na wyższy poziom oksytocyny u kobiet – hormonu, który „zachęca do opieki i przynależności” (Solomon, Miller, Taylor, Hinshaw i Carter 2011).
Profesor Simon Baron-Cohen zauważył, że wysoki poziom testosteronu u płodu może powodować, iż chłopcy z autyzmem mają „skrajnie męskie mózgi”, charakteryzujące się fenotypami obejmującymi podwyższone „systematyzowanie” (skupienie się na nieożywionych systemach i szczegółach) w porównaniu z „empatią” (skupienie się relacjach interpersonalnych) (Solomon, Miller, Taylor, Hinshaw i Carter 2011).
Różnice społeczno-kulturowe dotyczą innych oczekiwań wobec dziewcząt i chłopców, szczególnie w zakresie zachowań i relacji społecznych.
Analiza najczęstszych różnic w objawach prezentowanych przez dziewczęta w poszczególnych sferach spektrum autyzmu:
Kompetencje społeczne:
• większa motywacja do nawiązywania relacji społecznych, w tym relacji rówieśniczych, wpływająca na rozwój licznych metod „kamuflowania się” celem przynależności do konkretnej grupy osób,
• większa motywacja (gotowość) do sprostania oczekiwaniom innych,
• „gromadzenie” doświadczeń społecznych i ich kategoryzowanie.
Komunikacja:
• częstsze spontaniczne używanie gestów,
• lepsze naśladowanie pozawerbalnych metod komunikacji innych, zwłaszcza znaczących osób (mimiki, gestów, postawy ciała, intonacji).
Sztywne, stereotypowe wzorce aktywności i zainteresowań:
• znacznie rzadsze wąskie, sztywne zainteresowania; dużo częściej zainteresowania adekwatne do wieku i płci, np. związane ze zwierzętami, zabawkami, kosmetykami, literaturą, muzyką.
