Z punktu widzenia możliwości farmakologicznego uszkodzenia płodu można wyróżnić trzy zasadnicze okresy rozwoju płodu: 1. Okres preimplantacyjny
2. Okres organogenezy (zarodkowy).
3. Okres płodowy
Embriotoksyczne działanie leku zależy nie tylko od rozwoju zarodka i płodu, ale także od wielkości dawki środka farmakologiczne- go i od wrodzonych predyspozycji. Niektóre leki oddziałują bezpośrednio na tkanki jaja płodowego i mogą spowodować zatrzymanie rozwoju ciąży (obumarcie zarodka) lub zniekształcenie organiczne, zależne od stadium ciąży. W innych przypadkach szkodliwość substancji wynika z niedojrzałości układów enzymatycznych płodu. Jeszcze inne substancje zaburzają niektóre układy enzymatyczne płodu i wywołują wady rozwojowe. O żadnym leku nie można z całą pewnością powiedzieć, że jest zupełnie nieszkodliwy.
Możliwość teratogennego działania leków zmusza do maksymalnej ostrożności podczas ich zalecania i dawkowania. Wszystkie leki, co do których istnieje nawet minimalne podejrzenie o działanie teratogenne, mogą być zalecane kobietom ciężarnym tylko w sytuacjach ostatecznych, i to tylko wtedy, gdy nie można ich zastąpić innymi środkami farmakologicznymi, nieszkodliwymi, a równie skutecznymi.
Do środków farmakologicznych najbardziej niebezpiecznych w okresie rozwoju prenatalnego zalicza się te leki, których mechanizm działania wskazuje na dużą specyficzność uszkadzania tkanek i narządów, a których teratogenność została potwierdzona na kilku gatunkach zwierząt doświadczalnych. Wiedzy na temat teratogennego wpływu leku na płód dostarczyły również badania epidemiologiczne (retrospektywne i prospektywne), w których zaobserwowano istnienie związku przyczynowego między zastosowaniem leku a wystąpieniem deformacji u noworodków.
Wiele leków stosowanych powszechnie w I trymestrze ciąży, np. niektóre leki przeciwbólowe, przeciwwymiotne, przeciwhistaminowe i przeciwgorączkowe, uważa się za nieszkodliwe, jeśli przyjmowane są sporadycznie i w powszechnie stosowanych dawkach. Nie ma natomiast danych o działaniu na płód dużych dawek tych leków lub wpływie długotrwałego ich stosowania.
Przy stosowaniu każdego środka farmakologicznego podczas ciąży należy rozważyć zarówno potencjalne korzyści, jak i ryzyko działania teratogennego. W rzeczywistości żadnego leku nie można uznać jednoznacznie za teratogenny, nie ma też leku absolutnie bezpiecznego dla kobiet w ciąży. Najbezpieczniejsza byłaby zasada, że w okresie organogenezy nie podaje się żadnych leków, a w razie konieczności, po rozważeniu ryzyka i ewentualnych korzyści, stosuje się je w jak najmniejszych dawkach.
Wszystkie nowe środki farmakologiczne, o których nie wiadomo na pewno, czy są dla płodu nieszkodliwe, powinny być przeciwwskazane dla kobiet w ciąży.
Bibliografia:
Położnictwo Ginekologia, tom 1, G. Bręborowicz
