Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) za noworodka urodzonego przedwcześnie (wcześniaka) uznaje się dziecko urodzone po ukończeniu 22. tygodnia ciąży, a przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży. Obecnie normą jest utrzymanie przy życiu noworodków z masą ciała około 1000 gramów, z rokowaniem dobrym co do ich dalszego rozwoju.
Dzieci urodzone przedwcześnie zwykle potrzebują wsparcia oddechowego, monitorowania funkcji życiowych, żywienia pozajelitowego i częstego pobierania materiału do badań diagnostycznych. Wysokospecjalistyczna opieka wymaga wykonywania procedur medycznych oraz pielęgnacyjnych. Im młodsze i cięższe klinicznie jest dziecko, tym częściej jest ono dotykane. Dotyk ten jest sytuacją stresową, wpływającą na czas snu i czuwania wcześniaka. Prowadzi tym samym do zaburzeń układu pokarmowego, pracy serca oraz oddechu, hipoksji, zwiększenia ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Aby zniwelować skutki „złego” dotyku, do procesu opieki nad wcześniakiem, należy wprowadzić dotyk pozytywny. Dotyk, który będzie wspomagał dalszy rozwój niedojrzałego organizmu dziecka narodzonego przedwcześnie.
Zaniechanie wielu zabiegów medycznych jest niemożliwe w przypadku opieki nad noworodkiem urodzonym przedwcześnie. Personel medyczny musi dbać o to aby miały one jak najmniejszy wpływ na pacjenta.
Zniwelowanie „złego” dotyku wywołanego wykonywanymi procedurami medycznymi osiągnąć można poprzez:
- ograniczenie przestrzeni poprzez ułożenie dziecka w gniazdku, zawinięcie w kocyk czy pieluszkę;
- stosowanie dotyku pozbawionego ruchów masujących- ułożenie jednej dłoni na głowie dziecka, a drugiej na pleckach i pośladkach. Czynność tą należ powtórzyć trzy razy dziennie po 10-20 minut.
Metodą wspomagającą prawidłowy rozwój przedwcześnie urodzonego noworodka przez dotyk jest kangurowanie. Jego podwaliny wywodzą się z krajów słabo rozwiniętych, gdzie problemem była niedostateczna opieka nad nowo narodzonymi dziećmi. Niedobory finansowe oraz wysoka śmiertelność spowodowały, iż narodził się pomysł zastąpienia inkubatorów żywym ich odpowiednikiem, jakim jest matka. Neonatolodzy Edgar Rey oraz Hektor Martinem w 1978 roku w Instytucie Położnictwa w Kolumbii zauważyli, iż bliski kontakt z matką noworodka urodzonego przedwcześnie, z niską masą urodzeniową, ma na niego pozytywny wpływ. Kobiety mające bliski kontakt ze swoimi dziećmi, zapewniały im odpowiednią temperaturę i przyczyniły się do spadku śmiertelności noworodków z 70 do 30 procent.
Kangurowanie przez rodziców zostało rozpowszechnione na cały świat przez dr Nilsa Bergmana w 1983 roku. Udowodnił on, że metoda ta wpływa pozytywnie zarówno na noworodka jak i na jego opiekunów. Już wtedy dr Bergman uważał, że początkowy rozwój emocjonalny i psychiczny dziecka ma wpływ na jego dalsze funkcjonowanie. Dlatego też za niezwykle istotne uznał jak najszybszy kontakt wcześniaka z matką. Twierdził, iż :
„W mózgu dziecka, oddzielonego od matki tuż po narodzeniu, znacznie podnosi się poziom kortyzolu, hormonu walki, blokując tym samym inne funkcje, w tym odżywianie. Gdy separacja matki od dziecka trwa długo, dziecko włącza w mózgu system przetrwania, a krótkotrwały stres wywołany jednorazowym podniesieniem poziomu kortyzolu zmienia się w stres długotrwały i toksyczny, prowadzący do trwałej deprywacji połączeń mózgowych.
Oprócz zaspokojenia potrzeb emocjonalnych, kangurowanie daje następujące korzyści dla noworodka:
- polepszenie parametrów fizjologicznych dziecka, takich jak saturacja, tętno, częstość oddechów czy temperatura ciała;
- zmniejszenie ilości bezdechów dzięki ruchom klatki piersiowej matki;
- cieplna synchronizacja matki oraz dziecka;
- pozytywny wpływ na sen;
- zmniejszenie strachu i drażliwości u noworodka- dzieci kangurowane rzadziej płaczą;
- kolonizacja skóry, jamy nosowej oraz układu pokarmowego prawidłową florą bakteryjną;
- zmniejszenie ryzyka infekcji;
- skrócenie czasu przebywania dziecka w inkubatorze;
- zmniejszenie bólu w czasie zabiegów inwazyjnych
- szybszy wzrost masy ciała;
- szybszy rozwój układu nerwowego u wcześniaków;
- skrócenie czasu hospitalizacji;
- wczesne wychwycenie nieprawidłowości w zachowaniu, mogących być sygnałem pogarszającego się stanu dziecka.
W korzyściach kangurowania nie sposób nie wymienić tych, które mają wpływ na opiekunów wcześniaka. Zaliczamy do nich: - zwiększenie więzi rodzic-dziecko;
- łagodzenie stresu związanego z porodem przedwczesnym;
- zmniejszenie ryzyka wystąpienia depresji poporodowej;
- wspieranie kompetencji rodzicielskich.
Ponadto kangurowanie ma pozytywny wpływ na karmienie piersią. Dzięki niemu wcześniej inicjowane jest pierwsze karmienie, jak również zwiększa się szansa na długie i wyłączne karmienie piersią.
Podczas kangurowania dziecko należy ułożyć skóra do skóry na klatce piersiowej opiekuna. Główka powinna być wyprostowana (należy uważać aby nie była przygięta bądź odgięta) i zwrócona na jeden z boków, a kończyny zgięte. Brzuszek oraz klatka piersiowa muszą dobrze przylegać do ciała opiekuna. Pozostawiamy dziecko w pieluszce, a na główkę zakładamy czapeczkę.
Cały proces kangurowania musi przebiegać pod okiem personelu medycznego. Związane jest to z obecnym sprzętem takim jak np.: respirator, CPAP, pulsoksymetr, żywienie pozajelitowe czy pompy z lekami. Niezbędna jest tu obserwacja czy nieprawidłowe ułożenie dziecka nie wpływa na pracę któregokolwiek sprzętu. Położna jest w tym momencie odpowiedzialna za prawidłowy przebieg kangurowania, jest wsparciem zarówno dla dziecka jak i matki, daje poczucie spokoju tak bardzo potrzebnego w kontakcie opiekun-dziecko.
Piśmiennictwo:
- Bałanda – Bałdyga A. Pielęgnowanie noworodka wymagającego wspomagania oddechu z zastosowaniem metody Infant Flow. [w:] Pilewska – Kozak A. (red.).: Opieka nad wcześniakiem. PZWL, Warszawa 2009,
- Pilewska – Kozak A; Bałanda – Bałdyga A; Bień A; Werc H; Pięta B; Piskorz – Szymandera M; Syty K; Pilch D. Opieka nad wcześniakiem przebywającym na oddziale intensywnej opieki neonatologicznej. [w:] Pilewska – Kozak A. (red.). Opieka nad wcześniakiem. PZWL, Warszawa 2009,
- Stodolak A; Fuglewicz A. Kontakt skóra do skóry i kangurowanie noworodków – chwilowa moda czy naukowo udowodniona metoda? Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, 2012, tom 5, zeszyt 1,
- Szczepański M; Kamianowska M; Janowicz J; Grabowska M. Minimalizacja pielęgnacji i terapii noworodka urodzonego przedwcześnie. [w:] Pilewska – Kozak A. (red.). Opieka nad wcześniakiem. PZWL, Warszawa 2009,
- www.dziecisawazne.pl
- www.kobietainatura.pl
- www.medelapolska.pl
- www.wcześniak.pl
