Substancja czynna w kosmetyku to nic innego jak substancja występująca w recepturze kosmetyku, która przy prawidłowym stosowaniu powoduje wystąpienie biochemicznych, chemicznych, fizycznych lub fizykochemicznych efektów, wpływających na fizjologię i funkcjonowanie skóry, błon śluzowych i przydatków, włącznie z włosami i zębami, przy jednoczesnym zminimalizowaniu efektu systemowego na organizm jako całość.
Substancje biologiczne czynne można podzielić na:
- witaminy;
- produkty pochodzenia roślinnego;
- produkty pochodzenia zwierzęcego.
Witaminy– organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne (tj. takie, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego i które muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć). Nazwa pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i amina – związek chemiczny zawierający grupę aminową. W rzeczywistości nie wszystkie witaminy taką grupę posiadają, np. witamina D jest przedstawicielem sterydów.
• Witamina A- zaliczana jest do witamin młodości, jej stymulujące działanie zmniejsza zmiany pojawiające się wraz z procesem starzenia. Także włosy cierpią w przypadku jej braku, stają się łamliwe, matowe, źle się układają . Jest ona więc także z powodzeniem dodawana do kosmetyków pielęgnujących włosy, prawdopodobnie działa również przeciw-łupieżowo.
• Witamina C- ma postać żółtawych kryształków o bardzo kwaśnym smaku, rozpuszczalnych w wodzie. Witamina C ma działanie przeciwutleniające, jest wymiataczem wolnych rodników tlenowych. Użyta w kosmetykach zmniejsza głębokość zmarszczek, ma wpływ na syntezę kolagenu w skórze, ma działanie wybielające na skórę, przyspiesza gojenie się ran.
• Witamina E - jedną z najczęściej stosowanych w kosmetyce witamin jest witamina E, czyli mieszanina a, b, g i d-tokoferoli. Dopiero z czasem okazało się, że ze względu na zdolność neutralizowania wolnych rodników witamina E chroni przed utlenianiem i zniszczeniem lipidy naskórka, włókna kolagenowe i elastyczne skóry. Stosowana miejscowo ma działanie przeciwzapalne i przeciw-obrzękowe. Aktywizuje ona i działa odżywczo na skórę, poprawia jej ukrwienie oraz zwiększa elastyczność tkanki łącznej. Wygładza, ujędrnia, natłuszcza i nawilża skórę.
• Witamina F -w pielęgnacji skóry duże znaczenie ma również tak zwana witamina F, stanowiąca mieszaninę egzogennych, nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego, linolenowego i arachidonowego… Tworząc cienki film na powierzchni skóry chroni ją bowiem przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
• Witamina K- nowością na rynku są kremy z witaminą K. Jest to substancja przeciwkrwotoczna, warunkująca prawidłową krzepliwość krwi. Jest ona szeroko rozpowszechniona w świecie roślinnym, m in. w liściach lucerny, szpinaku, pokrzywie, kalafiorach, rdeście ptasim. Witamina K poprawia koloryt skóry z poszerzonymi i pękającymi naczynkami krwionośnymi. Rozjaśnia cerę zaczerwienioną i zniszczoną w wyniku intensywnego opalania się i przewlekłego działania słońca. Stosuje się ją także do pielęgnacji skóry osób starszych ze zmieniony naczyniami krwionośnymi i dużą skłonnością do tworzenia się wylewów i drobnych siniaków.
• Witamina D- witamina D powstaje w skórze człowieka w wyniku działania słonecznych promieni ultrafioletowych. Z pożywieniem przyjmuje się głównie jej formę wstępną (prowitaminę), która w kolejnym etapie przetwarzana jest w wątrobie, nerkach i skórze na właściwą witaminę D. Jest rozpuszczalna w tłuszczach, ułatwia to jej magazynowanie w organizmie, dlatego też zbyt duże dawki mogą powodować hiperwitaminozę.
• Witamina B1 – tiamina- Bardzo ważna dla systemu nerwowego oraz przy przemianie węglowodanów. Potrzebna do produkcji energii dla całego organizmu, ale przede wszystkim zabezpiecza zaopatrzenie komórek o intensywnej przemianie materii i energii (mózg i pozostały układ nerwowy).
• Witamina B2 - ryboflawina- uczestniczy w utrzymywaniu prawidłowego pH organizmu oraz jest niezbędna w tworzeniu się czerwonego barwnika krwi, procesie widzenia oraz ochronie skóry i gojeniu się ran. Ułatwia uzyskiwanie energii z tłuszczów.
• Witamina B3 (PP) - niacyna (kwas nikotynowy, nikotynamid)- jest niezbędna dla układu nerwowego oraz skóry (wspaniały wewnętrzny kosmetyk!). Wspomaga procesy odtruwania organizmu i uczestniczy w reakcjach oddychania komórkowego. Obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów oraz reguluje krążenie krwi (obniża podwyższone ciśnienie tętnicze). Łagodzi migrenowe bóle głowy i często im zapobiega.
• Witamina B5 - poprawia strukturę naskórka, działa osłaniająco, stymuluje powstawanie nabłonka, działa przeciwzapalnie, poprawia i podwyższa wilgotność skóry - sucha skóra staje się gładka i elastyczna. D-pantenol stosowany w preparatach do włosów nawilża włókno włosowe, poprawia podatność włosów na czesanie, zmniejsza skłonność włosów do rozdwajania, poprawia stan uszkodzonych włosów, pogrubia je.
• Witamina B6–pirydoksyna- witamina B6 usprawnia w neuronach procesy związane z wykorzystaniem energii z węglowodanów, pomaga w syntezie wielu neuroprzekażników.
• Witamina B12 – kobalamina- wspomaga transport tlenu przez krew. Podobnie jak inne witaminy z grupy B zapobiega powstawaniu homocysteiny. Wspomaga prawidłową gospodarkę tłuszczowo-białkowo-węglowodanową. Szczególnie polecana dla palaczy.
• Witamina B7 - biotyna (witamina H)-biotyna uczestniczy w procesach przemiany materii. Jest odpowiedzialna za gospodarkę białkowo-tłuszczową (synteza i rozpad białek, przemiany związków tłuszczowych, transport składników do komórek skóry, włosów i paznokci).
• Cholina (d. witamina B4)- zaliczana do grupy witamin B. Składnik lecytyny. Ma silne własności zasadowe. Jest niezbędnym czynnikiem w metabolizmie tłuszczów (lipidów) i cholesterolu
Produkty pochodzenia roślinnego- substancje czynne zawarte w roślinach są zwykle skoncentrowane tylko w pewnych ich częściach. Ilość substancji zmienia się w zależności od wieku rośliny, warunków klimatycznych i gleby.
• Allantoina- działa na skórę leczniczo, dzięki niej skóra szybciej się regeneruje, a w przypadku ran i podrażnień szybciej powraca do zdrowia. Nadaje cerze zdrowy, delikatny wygląd. Jest stosowana jako substancja czynna w maściach i kremach przeciwtrądzikowych.
• Elastyna- stosuje się w preparatach kosmetycznych (mleczka, kremy) o szerokim spektrum działania, zarówno do pielęgnacji twarzy jak i całego ciała. Szczególnie polecane do pielęgnacji skóry zwiotczałej, wysuszonej. Przyczyniają się do utrzymania sprężystości oraz poprawienia elastyczności skóry w przypadku zmian degeneracyjnych, towarzyszących przede wszystkim powstawaniu zmarszczek.
• Autocjany- wykazują działanie pezrciwwrodnikowe, są stosowane w kosmetykach do pielęgnacji cery zanieczyszczonej.
• Azuleny- to substancje wykazujące działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze, bakteriostatyczne, przeciwalergiczne oraz przyczyniające się do zmniejszania obrzęków.
• Ceramidy- mają istotny wpływ na włosy, są ich naturalnym składnikiem wypełniającym przestrzenie międzykomórkowe osłonki włosa.
• Chlorofil- w kosmetyce wykorzystuje się go do cery przetłuszczającej się a także szarej i zmęczonej.
• Enzymy- z kosmetycznego punktu widzenia odgrywają bardzo ważno rolę, a mianowicie są niezbędne do odbudowy skóry właściwej np. rozkładają stare tkanki.
• Fitohormony- mają jedynie działanie miejscowe. Wykorzystuje się je w kremach, maskach kosmetycznych i płynach do pielęgnacji skóry
• Fitokolagen- to preparat peptydowo-hialuronowy który głęboko nawilża, ujędrnia i poprawia napięcie skóry.
• Estry kwasów tłuszczowych- są to woski, tłuszcze i oleje które wykorzystuje się do produkcji kremów. Stanowią doskonałą bazę dla kosmetyków, ponieważ nie ulegają szybkiemu jełczeniu, są bardzo dobrze tolerowane przez skórę, mają dobre właściwości natłuszczające.
• Fitosterole- wzmacniają lipidową barierę naskórka i hamują utratę wody.
• Fosfolipidy- znaczenie kosmetyczne fosfolipidów jest związane m.in. z ich występowaniem w strukturach skórnych. Związki są również stosowane jako składniki preparatów kosmetycznych i podstawowy surowiec w produkcji liposomów.
• Flawonidy- najczęściej występują w formie glikozydów i w tej postaci są Dorze przyjmowane przez organizm. Często stanowią aktywny biologicznie składnik preparatów kosmetycznych.
• Grabinki- stosowane zewnętrznie działają ściągająco, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, hamują drobne krwawienia, a jednocześnie hamują ból, uczucie swędzenia i pieczenia.
• Glikozydy- w kosmetyce szczególne znaczenie mają saponiny, charakteryzujące się zdolnością obniżania napięcia powierzchniowego na granicy fazy wodnej, co powoduje wytwarzanie obfitej piany.
• Karotenoidy- mają zdolność pochłaniania promieni UV, w organizmie ludzkim przekształcają się w witaminą A w wyniku enzymatycznego utlenienia.
• Kwas hialuronowy (HA)- chroni skórę przed niekorzystnym działaniem czynników klimatycznych, w skórze odpowiada za jej prawidłowe nawodnienie, a tym samym za jej jędrność i elastyczność.
• Kwas y-linolenowy- jest on konieczny do pełnienia różnych funkcji organizmu, wpływa na działanie wielu enzymów, poprawia fakturę i napięcie skóry, jego brak powoduje łuszczenie się skóry.
• Kwasy owocowe (AHA, hydroksykwasy)- AHA pomagają w usunięciu warstwy martwych komórek nagromadzonych na powierzchni skóry. Jest to zapoczątkowanie procesu ścieniania pogrubiałej skóry i postępującej poprawy jej wyglądu oraz faktury. Działanie α- hydroksykwasów, takich jak kwas: glikolowy, cytrynowy, mlekowy, winowy, jabłkowy oraz β- hydroksykwasów(kwas salicylowy) polega w istocie na uzyskaniu efektu peelingu, który następuje w wyniku użycia produktu o lekko kwaśnym odczynie.
• Kwas glinkowy- lecznicze użycie peelingu kwasem glinkowym jest specyficzną odnową skóry. Polega ona na gwałtownym usunięciu warstwy zniszczonych komórek skóry kwasem glinkowym o dużym stężeniu, w wyniku czego zostaje odsłonięte świeże, niezniszczone komórki.
• Lecytyna- stanowi jeden z najcenniejszych surowców kosmetycznych, doskonale wchłania się w skórę działa wzmacniająco na bariery skóry, ułatwia wnikanie w skórę innych składników.
• Lipidy- regulują równowagę wodno-tłuszczową skóry, likwidują jej szorstkość i chropowatość, są konieczne do odpowiedniego nawilżenia, mają działanie ochronne i przeciwdziałają szkodliwym wpływom środowiska.
• Liposomy- drobne ciała tłuszczowe, które wykazują łatwość przenikania między komórkami naskórka.
• NMF- warunkuje zatrzymanie wilgoci w naskórku, przez Cop NMF uznaje się za czynnik uelastyczniający skórę. W przypadku niedoboru naskórek staje się suchy, a w konsekwencji popękany oraz pokryty drobnymi zmarszczkami lub fałdkami.
• Nienasycone kwasy tłuszczowe- są podstawowym składnikiem kosmetyków pielęgnacyjnych, wykorzystuje się je w postaci glicerydów.
• Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT- obecność reszt tych kwasów w ceramidach umożliwia lipidom cementu międzykomórkowego zachowanie właściwości ciekłokrystalicznych, warunkujących elastyczność warstw lipidowych, a w związku z tym miękkość naskórka.
• Oleje- pokrywają skórę zewnętrznie cienką warstwą, chroniącą ją przed utratą wody i obniżeniem elastyczności skóry, niektóre wpływają na złagodzenie stanów zapalnych skóry. Wyróżniamy takie oleje jak: olej arachidowy, olej awokado, olej babassu, olej brzoskwiniowy, olej eukaliptusowy, olej krzewu herbacianego, olej jojoba, olej kakaowy, olej kokosowy, olej kukui, olejek makadamie, olej margosa, olej oliwkowy, olej ogórecznikowi, olej z orzecha włoskiego, olej palmowy, olej z zarodków pszennych, olej rokitnikowi, olej sandałowy, olej sezamowy, olej słonecznikowy, olejek szałwi muszkatołowej, olej shea butter.
• Olejki eteryczne- działają odkażająco, przeciwzapalnie, poprawiają ukrwienie, uspokajają, a także są wykorzystywane do produkcji perfum i aromatów spożywczych.
• Pektyny- działają neutralizująco na substancje toksyczne, mają dodatni wpływ na przemiany cholesterolu, a także działają odżywczo i leczniczo na skórę, powodując jej miękkość i delikatność.
• Proteiny- działają ochronnie i nawilżająco na skórę. Wartość kosmetyczna protein zależy od ich budowy i pochodzenia oraz zawartości poszczególnych aminokwasów.
• Skwalen- przyspiesza przenikanie wody przez warstwę rogową, zmniejsza utratę wody przez skórę oraz zwiększa oddychanie tkankowe skóry.
• Sterole- w kosmetyce stosuje się je jako komponenty kremów. Wzmacniają bariery naskórkowe, hamują utratę wody, działają ochronnie i nawilżająco.
• Śluzy- działają zmiękczająco, odświeżająco i nawilżająco, łagodzą podrażnienia, likwidują spierzchnięcia i wypryski alergiczne, zapobiegają nadmiernej utracie wody.
• Woski- są odporne na zmydlenie, nie jełczeją, występują w zasadzie jako ciało stałe, z wyjątkiem otrzymywanych z jojoby.
• Żywice- wykazują silne właściwości aseptyczne, przeciwzapalne i ściągające.
Produkty pochodzenia zwierzęcego
• Embrioblasty- są wyciągiem z komórek embrionów zwierzęcych. Surowiec ten jest pobierany w sterylnych warunkach z związków embrionów bydlęcych w pierwszym trymestrze ciąży.
• Hormony- powodują koordynację procesów biochemicznych w komórkach i regulację funkcji życiowych organizmu. W skórze występuje wiele hormonów sterydowych (estrogeny, androgeny, kortykosteroidy), które są odpowiedzialne za utrzymanie normalnej funkcji i równowagi biologicznej skóry i jej przydatków.
• Kolagen- białka kolagenowe są główną podporą skóry, decydują o sprężystości i giętkości.
• Lanolina- jest ona doskonałym emulgatorem woda w oleju, doskonale wchłania się w skórę, uzupełnia barierę lipidową skóry i hamuje utratę wody, działając zmiękczająco i nawilżająco na powłokę skórną.
• Melatonina- likwiduje toksyczne wolne rodniki, powoduje aktywizację enzymów przeciwutleniających, a więc opóźnia procesy starzenia.
• Placenta- wzmaga ona metabolizm tkankowy, przyśpiesza gojenie się ran i owrzodzeń skóry oraz przyczynia się do zwiększenia odporności organizmu.
Rośliny kosmetyczne i inne składniki najczęściej stosowane w kosmetyce:
Algi, Aloes, Arnika górska, Black mud- czarny muł, Bluszcz, Chmiel, Cynamon, Czekolada, Drożdże, Fenugreek, Glinka, Jemioła, Kaczorach zwyczajny, Kawior, Kofeina, Krwawnik, Len, Lipa, Melisa lekarska, Miłorząb japoński, Mleczko pszczele, Mleko, Nagietek lekarski, Propolis, Płytki kwiatowe, Rumianek, Siarka, Tlen, Torf, Wiesiołek, Zielona herbata, Żurawina.
Preparaty, które zostały wymienione wyżej są niezwykle ważne dla pielęgnacji naszego ciała, nie tylko wygładzają naszą skórę, ale jest też wiele składników które pomagają także przyspieszać gojenie się ran czy oparzenia. Pamiętajmy również aby odpowiednio dobierać kremy, mleczka czy też toniki do typu cery jak i przedziału wiekowego, jest to istotną rzeczą.
Bibliografia:
Joanna Dylewska- Grzelakowska „Kosmetyka stosowana”,
Strony internetowe:
- www.doz.pl,
- http://bez-recepty.pgf.com.pl,
- www.eioba.pl,
