W Polsce żyje około miliona osób z różnym upośledzeniem słuchu. Ogromna większość z nich to osoby w różnym stopniu niesłyszące (zwane także słabosłyszącymi ).
Znacznie mniejsza liczebnie jest grupa osób niesłyszących zwanych głuchymi, rzadziej głuchoniemymi, dla których podstawowym a często jedynym środkiem porozumiewania się jest język migowy. Niedosłuch jest zaburzeniem ze strony narządu słuchu polegające na nieprawidłowym przewodzeniu lub odbiorze dźwięków.
W przypadku osób niesłyszących porozumiewanie się za pomocą języka polskiego w mowie jest najczęściej niemożliwe ,a za pomocą pisma może być także bardzo utrudnione i często także nie udaje się osiągnąć dobrych rezultatów .
Podział ze względu na głębokość uszkodzenia narządu słuchu:
- Lekki - 20 do 40 decybeli,
- Umiarkowany - 41 do 70 dB,
- Znaczny - 71 a 90 dB,
- Głęboki - powyżej 90 dB, gdzie „odbiór dźwięków” odbywa się na drodze wzrokowej.
Osoba z uszkodzonym słuchem jest to człowiek, u którego występuje obniżenie stanu sprawności funkcjonalnej narządu słuchu, utrudniające, ograniczające lub uniemożliwiające życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych właściwych dla płci i wieku z normami prawnymi i zwyczajowymi.
SPOSOBY KOMUNIKACJI Z OSOBAMI NIESŁYSZĄCYMI:
- Język migowy,
- Fonogesty,
- Komputer/syntezator mowy.
Język migowy - jest to zespół środków stosowanych przez osoby niesłyszące w porozumiewaniu się pomiędzy sobą i z osobami słyszącymi, obejmujący właściwe danym środowiskom słownictwo - zbiór społecznie wytworzonych i obowiązujących znaków migowych oraz reguły określające ich użycie. Szybkość przekazu myśli, wyrażona językiem migowym, jest prawie taka sama, jak w języku werbalnym. Język migowy i werbalny podobne są do siebie nie tylko pod względem rozwiniętych form, jakimi posługują się osoby dorosły, ale także na poszczególnych etapach ich rozwoju u małych dzieci. Jedną z różnic między mową ustną a migową polega na tym, iż określone gesty i warianty gestów pojawiają się jednocześnie. Natomiast słowa pojawiają się kolejno po sobie. Druga różnica dotyczy mimiki. W języku migowym mimika odgrywa większa rolę. Specyficzne ruchy oczu, ust i głowy wykonywane są jednocześnie z sygnałami przekazywanymi rękoma w celu pełnego wyrażenia znaczenia przekazywanej informacji w języku migowym. To w jaki sposób język migowy rozwija się u dziecka głuchego, zależy od warunków środowiska, w którym jest wychowywane. U dziecka głuchego, wychowywanego przez słyszących rodziców, pierwsze naturalne gesty i ruchy pantomimiczne pojawiają się jako wyrażenie potrzeb. Stopniowo wraz z rozwojem zainteresowań dziecka i wzbogaceniem doświadczeń liczba naturalnych gestów sprzyjają rozwojowi stopnia porozumiewania się. Dziecko głuche wychowywane w rodzinie niesłyszącej, przyswaja sobie potoczny język migowy, który jest podstawowym środowiskiem porozumiewania się w tym środowisku.
Metoda fonogestów stosowana w Polsce wyszła z koncepcji Cued Speech, stworzonej w Stanach Zjednoczonych w latach 60-tych XX w. Doświadczenia z wieloma innymi metodami -opartymi na samym słuchaniu oraz opartymi na słuchaniu i odczytywaniu z ust, jak i opartymi na stosowaniu języka migowego wykazywały ograniczoną skuteczność kształcenia niesłyszących. Metodę fonogestów opracował dr Robin Orin Cornett matematyk i fizyk. Umiejętność komunikowania się nie była jednoznaczna z umiejętnością korzystania z wiedzy, którą można uzyskać tylko dzięki pełnej znajomości języka dźwiękowego, używanego przez całe społeczeństwo w dwóch odmianach: mówionej i pisanej. Pod kierunkiem Cornetta przeprowadzono badania wyników kształcenia i okazało się, że głusi studenci nie potrafią czytać, ponieważ nie znają wystarczająco swojego języka ojczystego, w tym przypadku angielskiego. Celem Cornetta było ułatwienie osobom niesłyszącym pełnego poznania języka dźwiękowego w mowie i piśmie. Zależało mu aby poznawanie języka ojczystego odbywało się w warunkach naturalnych życia dziecka, tj. w czasie wszelkich rozmów z bliskimi osobami. Kierował się następującą myślą: jeśli obrazy wymawianych głosek będą się od siebie różniły wyglądem tak samo, jak różnią się dźwięki , to dziecko z uszkodzeniem słuchu będzie mogło łatwo nauczyć się języka dzięki spostrzeganiu wzrokowemu. Aby sprawić , żeby różne głoski stały się bardziej wyraziste i jednoznaczne zrodził się pomysł zastosowania dyskretnych ruchów ręki z jednoczesnym głośnym mówieniem.
Komputer jest narzędziem, które osobom niesłyszącym pozwala zmniejszyć bariery komunikacyjne, wspomaga ich integrację społeczno-zawodową oraz edukację. Językiem w tej komunikacji jest słowo pisane. Część osób niesłyszących, w pewnych sytuacjach może wykorzystywać syntezator mowy, który przetwarza zapisany tekst na mowę. Może on być pomocny zwłaszcza wtedy, gdy konieczny jest bezpośredni kontakt z osobą słyszącą i wpisany tekst w przenośnym komputerze może zostać odczytany głosowo. Komputer jest również nieocenionym narzędziem wspomagającym edukację niesłyszących uczniów: naukę czytania, pisania i matematyki, jak również w terapii słuchu i mowy.
Osoby niesłyszące w odbiorze społecznym.
Społeczeństwo w większości przypadków bazuje na fałszywych i krzywdzących opowieściach dotyczących ludzi niesłyszacych. Taki pogląd wpływa negatywnie na odbiór ludzi z deficytem słuchu.
Osoby słyszące nie są w stanie wyobrazić sobie, co czuje osoba niesłyszaca, ponieważ postrzegają głuchotę przez pryzmat ewentualnej możliwości utraty dostępu do świata dźwięków. Wyobrażają sobie jak mogłyby się czuć, gdyby pozbawiono je słuchu i w oparciu o te wyobrażenia kreują uogólniony obraz osoby dotkniętej uszkodzeniem słuchu: wyizolowanej, zdezorientowanej, niekomunikatywnej, odciętej od świata i ludzi.
Społeczeństwo często przypisuje osobom niesłyszacym dodatkowe deficyty zdrowia, jak np.
upośledzenie umysłowe lub wadę wymowy, przez co są źle postrzegani przez osoby zdrowe.
Taka kategoryzacja wpływa na to, iż osoby niesłyszące izolują się od życia w społeczeństwie.
Cywilizacja wciąż ma problem ze zrozumieniem, iż każda jednostka z uszkodzonym słuchem jest różniącą się od innych indywidualnością, a typowa „osobowość głuchego” nie istnieje.
Narzędziem komunikacji osób niesłyszących jest język migowy będący efektywnym sposobem komunikacji ich grupy, pozwala głuchym w dokładny sposób opisywać świat i sprawia, że dopóki przebywają w swoim gronie nie odczuwają swojej ułomności.
Przeciwnie, na bazie języka migowego budują oni silne poczucie solidarności grupowej i wspólnoty kulturowej.
Zarówno osoby słyszące jak i nie słyszące budują poglądy o sobie nawzajem w oparciu o stereotypy i szablony, które w znacznej mierze zależne są od znacznie większej zdolności człowieka do zapamiętywania zdarzeń przykrych. Niemiłe incydenty z udziałem słyszących i osób z uszkodzonym słuchem owocują najczęściej wzajemną niechęcią, która utrudnia
zgodne i bezkonfliktowe funkcjonowanie członków oby dwu tych grup.
Osoby niesłyszące posługujące się komunikatami niewerbalnymi zwracają baczną uwagę na wyraz twarzy, mimikę, ruchy i postawę ciała. Widzą to na co my, osoby komunikujące się fonicznie już nie zwracamy uwagi. Szybciej odczytują z ciała rozmówcy emocje, kłamstwo, zakłopotanie. Są szczerzy i otwarci. Nie kamuflują niewygodnych informacji. Często to co ,nie wypada” w naszym środowisku, a u osób niesłyszących jest normalne, wręcz naturalne.
Należy pamiętać, iż w świetle prawa wszyscy mamy równe szanse.
Normy te reguluje zapis z art. 32 Konstytucji RP. Zapis ten jest jednoznaczny i wskazuje, że w naszym kraju równe prawa i obowiązki mają zarówno obywatele sprawni i wykształceni jak i chorzy lub z mniejszymi kompetencjami poznawczymi. Obywatele z deficytem słuchu mogą zatem na równi z innymi m.in. wybrać miejsce zamieszkania, kształcić się według swoich możliwości i potrzeb, pracować, a także korzystać z usług medycznych i rehabilitacyjnych oraz świadczeń opiekuńczych itp.
Bariery dzielące ludzi słyszących od niesłyszących:
- stereotypowe oraz schematyczne postrzeganie osób niesłyszących,
- ogólna niechęć do nawiązywania kontaktów interpersonalnych,
- brak dostatecznej wiedzy osób słyszących na temat form nawiązywania kontaktów z ludźmi niesłyszącymi,
- niedostateczna edukacja dzieci i młodzieży w dziedzinie komunikacji z niesłyszącą grupą społeczeństwa,
- brak programów edukacyjnych ukazujących problem osób z deficytem słuchu,
- brak aktywizacji osób niesłyszących,
- błędy w systemie szkolnictwa co do nauki języka migowego, który stanowi podstawową formę komunikacji osób niesłyszących.
Niedosłuch jest zjawiskiem, który generuje różne zakresy problemów osób nim dotkniętych, zaliczanych do zdrowotnych i szeroko rozumianych społecznie. Mnogość cech zawartych w tych obszarach utrudnia ich zrozumienie pozostałej części społeczeństwa.
Dlatego otwartość, szczerość, w kontaktach z ludźmi niesłyszącymi są ważnymi czynnikami ułatwiającymi nawiązanie z nimi pozytywnego kontaktu. Należy przełamywać ogólną niechęć do nich, aby zminimalizować bariery panujące wśród społeczeństwa.
Konieczne jest publikowanie i realizowanie programów edukacyjnych dla osób zdrowych, w zakresie integracji osób obu środowisk, tj. niesłyszacych i słyszących.
BIBLIOGRAFIA:
- Deutsch Smith D. Pedagogika specjalna. Podręcznik akademicki, Warszawa 2008
- Hoffman B. Surdopedagogika Zarys problematyki; PWN, Warszawa 1987
- Hollak J., Jagodziński T. Słownik mimiczny dla głuchoniemych i osób z nimi styczność mających. IGO, Warszawa 1879
- Perlin J., Szczepankowski B.: Polski język migowy - opis lingwistyczny. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992
- Sękowska Z. Pedagogika specjalna Zarys; PWN, Warszawa 1985
- Siedlaczek-Szwed A. Wybrane zagadnienia pedagogiki specjalnej, Częstochowa 2003
- Szczepankowski B. Koncewicz D. Język migowy w terapii, Łódź 2008
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
