Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa, trójpłaszczyznowym dotyczącym płaszczyzny czołowej (dominującym typem jest prawostronne skrzywienie piersiowe), płaszczyzny strzałkowej (nieprawidłowości fizjologicznych krzywizn kręgosłupa tj. kyfozy piersiowej i lordozy lędźwiowej) oraz płaszczyzny horyzontalnej (wynik skręcenia całego kręgosłupa tj. rotacji oraz zniekształcenia w obrębie kręgu tj. torsji) – klinicznie deformacja ta manifestuje się jako garb żebrowy w skrzywieniach piersiowych oraz wał lędźwiowy w skrzywieniach lędźwiowych. Skoliozę rozpoznaje się na podstawie zdjęcia RTG wykonanego w projekcji przód-tył w pozycji stojącej.
Możliwe przyczyny
Skolioza to zniekształcenie niejednorodne pod względem etiopatogenenezy, która stanowi podstawowe kryterium klasyfikacji mającej najbardziej praktyczne znaczenie.
Ogólnie ze względu na przyczynę skoliozy podzielono na:
- skoliozy czynnościowe – nie mają charakteru zmian utrwalonych – są wynikiem np. różnicy długości kończyn, przykurczów stawów biodrowych, podrażnienia korzeni rdzeniowych np. procesem zapalnym lub nowotworowym. Usunięcie przyczyny eliminuje skrzywienie.
- skoliozy strukturalne – mają charakter zmian utrwalonych.
Etiologia skolioz pozostaje nadal zagadką. Spośród wielu różnych teorii dotyczących przyczyny powstawania tych zniekształceń obecnie najbardziej podkreślana jest koncepcja wieloczynnikowo w tym genetycznie uwarunkowanej patologii ośrodkowego układu nerwowego.
Obecnie przyjmuje się, że u podstaw mechanizmu powstawania skolioz leżą zniekształcenia rotacyjne, a deformacje w płaszczyźnie czołowej (boczne) i w płaszczyźnie strzałkowej (najczęściej hypokifoza piersiowa) są wtórne. Dlatego też współczesne leczenie zarówno bezoperacyjne i operacyjne skupia się na korekcji deformacji we wszystkich płaszczyznach ze szczególnym uwzględnieniem płaszczyzny horyzontalnej. Korekcja deformacji w tej płaszczyźnie jest warunkiem koniecznym do odtworzenia krzywizn fizologicznych kręgosłupa.
Wnikliwe badanie kliniczne stanowi podstawę diagnostyki skolioz. Dominującą rolę we wczesnym wykrywaniu deformacji kręgosłupa odgrywa badanie lekarza pierwszego kontaktu (szczególnie podczas badań bilansowych wykonywanych przez lekarza pediatrę czy lekarza rodzinnego). Opanowanie podstawowego schematu badania w kierunku skrzywień kręgosłupa pozwala na wczesne stwierdzenie wady. Badanie kliniczne dziecka powinno obejmować:
- ogólną ocenę symetrii sylwetki
- ocenę symetrii klatki piersiowej w pozycji stojącej
- ocenę krzywizn fizjologicznych kręgosłupa tj. kyfozy piersiowej i lordozy lędźwiowej
- ocenę symetrii talii przy swobodnie opuszczonych kończynach górnych
- ocenę symetrii barków przy swobodnie opuszczonych kończynach górnych
- ocenę długości kończyn dolnych: w pozycji stojącej - ocena wysokości kolców biodrowych
przednich górnych oraz ocena wysokości kolców biodrowych tylnych górnych. - ocenę linii wyrostków kolczystych kręgów
- tzw. test zgięciowy tj. wizualną ocenę symetrii okolic przykręgosłupowych w odcinku piersiowym i lędźwiowym kręgosłupa podczas skłonu do przodu – w kierunku obecności garbu żebrowego oraz wału lędźwiowego.
Stwierdzenie nieprawidłowości w badaniu lub jakiekolwiek wątpliwości powinny kwalifikować dziecko do wizyty u lekarza ortopedy, który po ponownym badaniu klinicznym decyduje o dalszej diagnostyce. Podstawą diagnostyki obrazowej jest zdjęcie RTG całego kręgosłupa z ujęciem talerzy kości biodrowych wykonane na stojąco w projekcjach przód-tył i bocznej. Ujęcie talerzy kości biodrowych pozwala na orientacyjną ocenę wieku kostnego poprzez określenie zaawansowania procesu kostnienia nasady talerzy kości biodrowych tzw. test Rissera.
Cele i sposoby leczenia:
Sposób zastosowanego leczenia zależy od przyczyny i wielkości skrzywienia oraz wieku pacjenta i opiera się na powszechnie przyjętych ogólnoświatowych standardach oraz na doświadczeniach własnych ośrodka leczącego. Wybór sposobu leczenia to zawsze bilans potencjalnych zysków i potencjalnych powikłań związanych z zastosowaną metodą.
Leczenie bezoperacyjne:
Bez względu na przyczynę skoliozy cel leczenia bezoperacyjnego sprowadza się zatrzymania progresji skrzywienia i stworzenia lepszych warunków do wzrastania kręgosłupa i klatki piersiowej. Nasuwa się więc jednoznaczny wniosek o decydującej roli wczesnego rozpoznania i wczesnego rozpoczęcia leczenia skrzywienia.
Sposoby leczenia bezoperacyjnego:
-
ćwiczenia – mają na celu zbalansowanie przykręgosłupowego aparatu mięśniowego. Biorąc pod uwagę patomechanizm skrzywienia symetryczne ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu mogą przyczynić się do nasilania deformacji poprzez zmniejszanie kifozy piersiowej. Brak jest jednolitego programu kinezyterapii. Praktycznie każdy ośrodek zajmujący się leczeniem skolioz posiada własny model zestawu ćwiczeń. Bez wątpienia ćwiczenia ogólnousprawniające (poprawa wydolności krążeniowo oddechowej) stanowią wspólny element każdego programu.
-
leczenie gorsetem –warunkiem skuteczności leczenia gorsetowego jest stosowanie go przez całą dobę z niewielką przerwą na ćwiczenia i toaletę – wymaga to bardzo dobrej współpracy z pacjentem.
Leczenie operacyjne:
Poprzez korekcję i usztywnienie korygowanego odcinka kręgosłupa leczenie operacyjne ma na celu zapobieganie ciężkim deformacjom kręgosłupa, klatki piersiowej i miednicy oraz wtórnym zmianom w układzie krążenia i oddychania. Jest jednak obarczone dużym ryzykiem powikłań takich jak powikłania neurologiczne (uszkodzenie korzeni nerwów rdzeniowych, powstanie ognisk niedokrwiennych w rdzeniu kręgowym), neuroinfekcji, nietolerancji elementów instrumentarium, destabilizacja zespolenia i dalszej progresji skrzywienia, dekompensacji skrzywienia.
Metody leczenia operacyjnego:
Wybór metody leczenia operacyjnego opiera się na analizie wielkości i morfologii skrzywienia, wieku pacjenta oraz wyników badań obrazowych (RTG, KT, MRI). W celu uproszczenia i udoskonalenia sposobów rozmieszczenia implantów (rozległość instrumentacji) stworzono wiele klasyfikacji skolioz, które mają wyodrębnić powtarzające się typy morfologiczne zniekształceń.
Podstawowe metody leczenia operacyjnego to:
- korekcja skrzywienia z dostępu tylnego
- korekcja skrzywienia z dostęp przedniego (przez klatkę piersiową lub przestrzeń
zaotrzewnową) - etapowa korekcja skrzywienia z dostępu tylnego
Leczenie operacyjne może polegać na zastosowaniu wyłącznie jednej z tych metod, często obejmuje jednak ich kombinacje (operacje wykonywane są jednoczasowo lub etapowo).
W dużym uproszczeniu istota leczenia operacyjnego polega na korekcji skrzywienia poprzez zastosowanie systemu haczyków i śrub mocowanych w trzonach kręgów (śruby) lub na łukach kręgów (haczyki). Na tych elementach mocuje się pręty, na których dokonuje się korekcji skrzywienia poprzez obrót, rozciąganie strony wklęsłej i kompresję strony wypukłej skrzywienia.
Leczenie skolioz u pacjentów rosnących: jego odrębność wynikają z nieukończonego wzrostu kręgosłupa (w okresie intensywnego wzrostu trzon kręgu zwiększa wysokość o ok. 1mm/rok). W zależności od morfologii skrzywienia leczenie operacyjne polega na zastosowaniu tzw. "zestawów rosnących” nie powodujących usztywnienia kręgosłupa (dodatkowe korekcje co ok. 6 miesięcy – niewielkie cięcie nad elementem rozsuwającym pręty) lub na wykonaniu korekcji i stabilizacji z dostępu przedniego, która pozwala na dobrą korekcję skrzywienia przy usztywnieniu zaledwie 3-4 kręgów. Po osiągnięciu przez pacjenta wieku dojrzałości szkieletowej dokonuje się ostatecznej korekcji i usztywnienia z dostępu tylnego.
Leczenie skolioz u pacjentów z dojrzałością kostną: ogólną zasadą jest jednoczasowa korekcja i stabilizacja skrzywienia. Sposób leczenia dyktowany jest morfologią i wielkością skrzywienia. Najczęściej stosowaną metodą jest korekcja i stabilizacja z dostępu tylnego – generalnie w skrzywieniach dwułukowych bądź długich jednołukowych.
W leczeniu krótkich krzywizn jednołukowych stosuje się zwykle korekcję i stabilizację z dostępu przedniego…
PIŚMIENNICTWO:
- Jacek Wilczyński: Boczne skrzywienia kręgosłupa. Rozpoznanie i korekcja. Część 2. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska, 2001.
- Marek Krasuski, Waldemar Szymanik: Schorzenia i urazy kręgosłupa. pod redakcją Jerzego Kiwerskiego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001.
- Andrzej Nowakowski: Skolioza. Skrzywienie kręgosłupa można leczyć. Poznań: Bonami, 1995.
- NITECKA-WALERYCH Anna : Podstawowe zagadnienia z zakresu profilaktyki i korekcji wad postawy // W: Kultura fizyczna i zdrowie w kształceniu zintegrowanym : praca zbiorowa,red. Anna Nitecka-Walerych. - Gdańsk : Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego, 2007. 5. WILCZYŃSKI Jacek: Korekcja wad postawy człowieka. - Starachowice: Wydaw. Anthropos,2005
- CYTOWICZ-KARPIŁOWSKA Wirginia : Wady postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. – 2006
- LICHOTA Małgorzata : Zmiany kształtu przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa u dzieci w wieku 6-7 lat, Wychowanie Fizyczne i Sport. - 2008
