Sieroctwo społeczne i naturalne, jego stopnie i rodzaje. Przyczyny, objawy, kompensacja i działania profilaktyczne. Placówki opieki całkowitej nad dzieckiem

Dla położnych - Wasze artykuły - ZAKOŃCZONY
1

Sieroctwo – to stan człowieka opuszczonego, osamotnionego.
Sieroctwo to zjawisko bardzo niepokojące, ze względu na zakres występowania, różnorodne formy oraz trudności diagnozowania i zapobiegania.

Do literatury pedagogicznej termin ten wprowadziła A. Szymborska
i określiła stan sieroctwa społecznego jako „ obiektywną sytuację, której wspólnymi elementami są: brak opieki i oddziaływań wychowawczych ze strony żyjących rodziców w stosunku do swego dziecka, a także
fakt długotrwałego pobytu dziecka w środowisku innym niż dom jego rodziców, połączony z brakiem kontaktów lub kontaktem niewystarczającym pomiędzy dzieckiem a rodzicami”

Sieroctwo naturalne (biologiczne) – utrata przez dziecko jednego bądź obojga rodziców w wyniku śmierci.
Sierota to osoba niemająca wymienionych członków rodziny. Brak tych osób może być dosłowny (śmierć, porzucenie, trwały pobyt z dala od siebie) bądź dorozumiany (brak zainteresowania, odebranie praw do opieki, wychowywanie przez inne osoby).

Podział:

-w znaczeniu szerszym – o sieroctwie społecznym mówimy wówczas, gdy dziecko jest wprawdzie pozbawione właściwej, czyli zaspokajającej w stopniu przynajmniej dostatecznym, jego potrzeby psychiczne i fizyczne, opieki rodzicielskiej, ale pozostaje ono formalnie pod opieką rodziców i przez fakt wspólnego zamieszkania jest z nimi w stałym kontakcie.

-w znaczeniu węższym - przez sieroctwo społeczne rozumiemy takie sytuacje, w których dziecku: brak jest opieki oddziaływań wychowawczych ze strony żyjących rodziców oraz zaistniała konieczność długotrwałego pobytu dziecka w środowisku innym niż dom jego rodziców, połączona z brakiem kontaktów lub kontaktem niewystarczającym pomiędzy dzieckiem a rodzicami.

Im mniejsza jest częstotliwość oraz systematyczność kontaktów dziecka z
rodzicami, tym intensywniej występuje u niego poczucie sieroctwa.
A. Szymborska wyróżniła 3 stopnie sieroctwa społecznego:

  1. najwyższy – gdy kontakt między dzieckiem a rodzicami nie istnieje.

  2. średni – gdy kontakt między dzieckiem a rodzicami nie został całkowicie zerwany, jest on jednak rzadki i niesystematyczny stąd niewystarczający, dziecko żyje w ciągłej niepewności czy jeszcze kiedyś zobaczy rodziców, czy już nie.

  3. najniższy – gdy rodzice nie poprzestają na sporadycznych odwiedzinach dziecka, kontaktują się dość często, czasami kupują dziecku ubranie, interesują się jego zdrowiem, postępami w nauce, choć na co dzień nie ingerują w życie dziecka.

Ta sama autorka wyróżniła też sieroctwo psychologiczne tzn. nie jego sytuację opiekuńczą, ale przeżywane przez dziecko poczucie sieroctwa.

J. Maciaszkowa i J. Raczkowska wyodrębniają 2 stanowiska „sieroctwa społecznego”:

a) sierotami społecznymi są wszystkie dzieci, które mają subiektywne poczucie osamotnienia, a więc także, te mieszkające z rodzicami i przebywające pod ich opieką,
b) za sieroty społeczne uznaje się wszystkich nieletnich pozostających pod stałą lub okresową opieką całkowitą poza rodziną własną, również tych, którzy utrzymują z nią ścisły kontakt.

Wyróżnić możemy 3 fazy choroby sierocej:

  1. Protest –sferach: fizjologicznej, psychicznej i dziecko protestuje przeciw rozstaniu z matką krzykiem, płaczem, kopiąc, nie chce jeść, pojawiają się zaburzenia w śnie, torsje, gdy jest starsze reaguje agresją słowną.

  2. Rozpacz – dziecko odczuwa stały lęk i zagrożenie, jest ciągle smutne, często płacze, jest bierne, apatyczne, przeważnie siedzi i kiwa się. Po pewnym czasie obojętnieje.

  3. Wyobcowanie – (faza zobojętnienia, odrzucenia) dziecko pozornie staje się pogodzone z losem i przystosowane do otoczenia, jego aktywność fizyczna, umysłowa i emocjonalna ulega zahamowaniu, dziecko wypiera obraz matki.

Opuszczenie, osierocenie, choroba sieroca dziecka to poważny skutek niezaspokojonych jego potrzeb: bezpieczeństwa, przywiązania, kontaktu emocjonalnego.
Reasumując, sieroctwem można określić brak dostatecznego oparcia dziecka
w ludziach dorosłych, powodujące, że nie może ono prawidłowo funkcjonować.
Efekty kompensacji tych braków zależą od: wieku, płci, temperamentu, przeszłych doświadczeń dziecka.
Kompensacja sieroctwa społecznego może być podejmowana przez opiekunów-wychowawców nieprofesjonalnych i profesjonalnych, przez organizacje, towarzystwa, stowarzyszenia rządowe i pozarządowe, w układach naturalnych i sformalizowanych, w formach wspierających rodzinę, zastępujących rodzinę.
U dzieci i młodzieży osieroconej negatywne zmiany rozwojowe są trudno odwracalne. Dlatego też efektywniejsze byłoby działanie na przyczyny tego zjawiska, zapobiegające jego powstawaniu.

Placówki opieki całkowitej nad dzieckiem to:
-Domy Małego Dziecka,
-Domy Dziecka,
-Rodzinne Domy Dziecka.

Literatura:

  1. Janicka I., Rodzina a poczucie osamotnienia, W: Współczesna rodzina polska, jej stan i perspektywy, (red.) H. Cudak, H. Marzec, WSP, Mysłowice 2005.

  2. Kalus A., Rodzina adopcyjna, W: Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, (red.) J. Brągiel, S. Badora, WUO, Opole 2005.

  3. Maciarz A., Sieroctwo duchowe dzieci, „Problemy Opiekuńczo+Wychowawcze” 1991/6.

  4. Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1981.

  5. Milewska E., Kim są rodzice adopcyjni?, CMPPP, Warszawa 2003.

  6. Nowy Słownik Pedagogiczny, (red.) W. Okoń, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 2001.

  7. Ostrowska K., Milewska E. (red.), Adopcja teoria i praktyka, CMPPP, Warszawa 1999.

  8. Szymborska A., Sieroctwo społeczne,Warszawa 1969, s.14.