Rozwój mowy u każdego człowieka jest niezwykle zróżnicowany, uwarunkowany indywidualnymi cechami
poszczególnych osób, a także wieloma czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi.
Efektem tego jest fakt, że u różnych ludzi poszczególne okresy rozwoju mowy mogą być odmienne w znacznym stopniu.
Prawidłowy rozwój mowy u dziecka warunkują liczne czynniki – przede wszystkim dużą rolę odgrywa środowisko, w jakim się ono wychowuje, jak również właściwy rozwój fizyczny, psychiczny i ruchowy.
Na całokształt rozwoju dziecka w dużej mierze wpływa komunikacja werbalna przyjmująca najczęściej postać mowy.
Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań.
Zaburzenia i wady mowy w znacznym stopniu utrudniają osiągnięcie sukcesów w szkole.
Podczas pracy w przedszkolu i klasach początkowych zaobserwowano u dzieci z wadą wymowy lękliwość i zawstydzenie. Dzieci te najczęściej nieśmiało nawiązują kontakty z rówieśnikami. Rzadko biorą udział w dyskusji ponieważ odczuwają obawę przed ustnym wystąpieniem na forum grupy.
W celu niwelowania trudności w komunikacji interpersonalnej należy dziecko poddać terapii logopedycznej.
Nauczyciel z przygotowaniem logopedycznym może prowadzić terapie w sposób globalny, gdzie wykorzystane są zarówno metody logopedyczne , jak również metody pedagogiczne i metody psychologiczne. Podejście globalne zapewnia u dziecka całościowy rozwój i korektę zaburzonych funkcji.
Zdobyta wiedza logopedyczna pozwala logopedzie wspomagać terapię logopedyczną w zajęciach z całą grupą i w pracy indywidualnej. Systematycznie prowadzę ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny (żuchwa, policzki, wargi, język, podniebienie). Ćwiczenia te mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów narządów artykulacyjnych. Są one potrzebne nie tylko dzieciom przejawiającym wady wymowy ale również dzieciom u których mowa przebiega prawidłowo.
Ćwiczenia te przeprowadzam głównie w formie zabawowej lub zadaniowej.
W trakcie zabaw dydaktycznych często powinno się przeprowadzać ćwiczenia oddechowe mające na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej a także zapobieganie takim niepożądanym zjawiskom, jak arytmia oddechowa, mówienie na wydechu, kolizja między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi.
Po wcześniejszej konsultacji logopeda powinien prowadzić indywidualne ćwiczenia utrwalające prawidłową artykulację głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach i mowie spontanicznej.
W pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo wykorzystuje się często specjalne programy logopedyczne, które mają na celu stymulowanie reakcji słownych i rozwój spontanicznej aktywności słownej. Pomocne przy tym są ćwiczenia rozhamowujące mowę tj. zabawy dźwiękonaśladowcze. W sposób szczególny powinno kłaść się nacisk na ułatwienie dziecku poznania siebie, utrwalenie schematu ciała istotnego do budowania własnej podmiotowości i tożsamości.
Podczas zajęć ortofonicznych często logopedzi wykorzystują ćwiczenia fonacyjne (głosowe), które mają na celu wykształcenie u dzieci odpowiedniej wysokości i umiejętności właściwego stosowania natężenia głosu w czasie mówienia.
Aby nauczyć się czytać i pisać dziecko musi znać symbole graficzne liter oraz osiągnąć odpowiedni poziom świadomości fonologicznej. Poprzez świadomość fonologiczną rozumieć należy zdolność tworzenia rymów, wyodrębniania zdań w mowie, wyrazów w zdaniu, sylab i pojedynczych dźwięków w wyrazach.
Dzieci, które przed rozpoczęciem nauki czytania osiągnęły wyższy poziom świadomości fonologicznej, robią szybsze postępy w nauce czytania i pisania niż dzieci o niższym poziomie świadomości fonologicznej. Dlatego też warto kształtować ten rodzaj świadomości u dziecka już w wieku przedszkolnym poprzez zabawę, gry, wyliczanki.
Dzieci chętnie podejmują taką aktywność pod warunkiem, że jest ona formą zabawy, radosnego działania i ćwiczeń przyjaznych dziecku.
Piśmiennictwo:
- Cieszyńska J., 2001a: Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
- Cieszyńska J., 2001b: Od słowa przeczytanego do wypowiedzianego. Droga nabywania systemu językowego przez dzieci niesłyszące w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
- Cieszyńska J., 2003: Kocham czytać. Seria logopedyczna. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
- Cieszyńska J., 2006: Kocham uczyć czytać. Poradnik dla rodziców i nauczycieli. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
- Cieszyńska J., 2010: Słucham i uczę się mówić. Kraków: Arson.
- Cieszyńska J., Korendo M., 2007: Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka. Od noworodka do 6. roku życia. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
- Jastrzębowska G., 1998: Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego
- Nawrocka D., Rodak H., 2000: Słucham i mówię. Warszawa: Emart.
- Rowland L.P., Pedley T.A., 2008: Neurologia Merritta. Wrocław: Elsevier Urban & Partner.
- Stecko E., 2001: Zaburzenia mowy u dzieci – wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
- Tomasello M., 2002: Kulturowe źródła ludzkiego poznawania. Przeł. J. Rączaszek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Wianecka E., 2007: Słucham i uczę się mówić. Kraków: Arson
