Sen to stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie około dobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości.
Ilość snu zależy od wieku – u noworodka jest to około 18 godzin dziennie w kolejnych latach coraz mniej. Noworodek i małe dziecko sen dzieli na kilka części – u osoby dorosłej sen odbywa się w jednej większej części.
Sen u małego dziecka - Sen noworodka czy niemowlaka i małego dziecka różni się od nocnego wypoczynku osoby dorosłej. Wielu rodziców marzy aby ich dziecko szybko nauczyło się spać w nocy bez dodatkowych pobudek.
Niestety nie jest to takie łatwe, ponieważ dziecko uczy się snu tak jak innych rzeczy. Dlatego najlepiej jest zrozumieć różnice w śnie dziecka i pomóc mu w nauce rytmu spania.
Przede wszystkim w pierwszych miesiącach życia niemowlę nie odróżnia dnia od nocy. Nowo narodzone dziecko odbiera wrażenia zmysłowe, ale jeszcze nie potrafi ich uporządkować
i nadać sensu. Sen noworodka składa się prawie wyłącznie z fazy REM. Noworodek w śnie nie tylko odpoczywa, ale również rośnie, bo właśnie podczas snu uwalnia się hormon wzrostu. Dodatkowo niemowlę nie ma możliwości zmian pozycji, tak jak osoba dorosła. Noworodek często „dryfuje” pomiędzy stanem snu i czuwania. Czasami trudno się zorientować, czy do końca się obudził.
W czasie nocnego odpoczynku w organizmie człowieka zachodzą istotne procesy fizjologiczne i psychiczne.
W wymiarze zdrowia psychicznego sen przeciwdziała apatii i przygnębieniu, wzmaga poczucie zadowolenia, harmonizuje stany emocjonalne, zmniejsza napięcie psychiczne, pomaga w odreagowaniu stresu. W czasie snu następują ważne funkcje fizjologiczne takie jak naprawa uszkodzonych za dnia komórek, odbudowa wrażliwości receptorów czy utrwalanie pamięci.
To właśnie głównie w czasie snu dochodzi także do wydzielania niektórych hormonów, np. hormonu wzrostu.
Generalnie prawie wszystkie procesy fizjologiczne w naszym organizmie mają przebieg, charakter cykliczny, dlatego 7-8 godzin spędzanych we śnie stanowi ich naturalne, harmonijne uzupełnienie.
Orientacyjne zapotrzebowanie na sen dla różnych grup wiekowych:
Noworodki - 16 godzin,
Niemowlęta 3-5 miesięcy - 14 godzin,
Niemowlęta 6-23 miesiące - 13 godzin,
Dzieci 2-3 lata - 12 godzin,
Dzieci 4-5 lat - 11 godzin,
Dzieci 6-9 lat - 10 godzin,
Młodzież 10-13 lat - 10 godzin,
Młodzież 14-18 lat - 8 godzin,
Dorośli 19-30 lat - 7-8 godzin,
Dorośli 31-49 lat - 7 godzin,
Dorośli 50-70 lat - 6 godzin.
Fazy snu:
-
faza 0 - Aktywność mózgu spada, umysł uspokaja się, rytm Beta stopniowo zanika, ustępując miejsca rytmowi Alfa. moment, w którym śpiący przestaje już czuwać, a zaczyna drzemać; na tym etapie człowiek pozostaje częściowo świadomy, to znaczy, że nadal może odpowiadać na zadawane pytania, ale będzie konstruował zdania bez sensu, nielogiczne i niespójne; faza 0 sprzyja rozluźnieniu, wykorzystuje się ją w hipnozie i sugestii. Ten stan może trwać od 10 do 15 minut.
-
faza 1- Fale mózgowe zwalniają jeszcze bardziej. W naszym umyśle zaczynają się pojawiać nielogiczne i oderwane od siebie obrazy i skojarzenia, tracimy kontakt z rzeczywistością. Mięśnie rozluźniają się, oczy ustawiają się lekko w górę, świadomość zawęża się do niewielkiego poziomu. Obudzona osoba z tego stadium stwierdzi, że wcale nie spała.
-
faza 2- cechuje się jeszcze większym obniżeniem częstotliwości fal mózgowych. Przypuszczalnie człowiek spostrzega w tym momencie, że jego świadomość zanika i gwałtownie “rozbudza” się na moment. Możliwe, że w ten sposób mózg sprawdza, czy już śpi. W fazie 2 następuje stopniowe wyłączanie świadomości.
-
faza 3 i 4 - Obie te fazy zwane są snem wolnofalowym. Oddech staje się regularny i rzadszy, spada ciśnienie tętnicze, ustają ruchy gałek ocznych, napięcie mięśni zanika, spada temperatura ciała. Do krwi uwalniany jest hormon wzrostu, a więc przyspieszone jest również gojenie się ran. Organizm regeneruje się. Sen wolnofalowy dominuje przez pierwszą część nocy i może trwać nawet do godziny. Później stopniowo zmniejsza się jego długość. W tym stanie trudno jest obudzić śpiącego, a jeśli się już uda, będzie on rozkojarzony, senny. Rano z pewnością nie będzie pamiętać, że się go budziło.
Długość trwania całego cyklu snu zwiększa się wraz z wiekiem dziecka i osiąga parametry podobne (choć nie identyczne) do dorosłego dopiero w okolicach 3 roku życia.
Sen jest niezbędny do życia i prawidłowego przebiegu procesów psychicznych. Już jedna nieprzespana noc obniża sprawność psychofizyczną. Brak snu przez dłuższy czas powoduje szereg negatywnych efektów psychicznych i fizjologicznych.
Piśmiennictwo
-
Alexander A. Borbély: Tajemnice snu. Warszawa: PZWN, 1988
-
Alexander Borbély, Waldemar Szelenberger, Maria Szwed-Szelenberger: Tajemnice snu. Warszawa: Państwowe Wydaw. Naukowe, 1990
-
Janusz Rybakowski, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Psychiatria. Podstawy psychiatrii. T. 1. Wrocław: Elsevier, Urban & Parner, 2010
