Położne na przestrzeni wieków zapisały chlubne karty historii, dając mocne korzenie do dalszego rozwoju opieki nad kobietą i jej rodziną we wszystkich okresach życia. Reprezentujemy zawód, którego początki sięgają czasów starożytnych. Choć doniesienia historyków z tego okresu nie są pełne, to pojawiające się wzmianki o położnych, mówią o kobietach posiadających szczególne zdolności umysłowe i manualne oraz dużą wrażliwość
na cierpienie. Wiedzą jaką posiadały dzieliły się ze swoimi następczyniami. Jednak z biegiem czasu umiejętności przekazywane ustnie, okazywały się niewystarczające a opinia społeczeństwa zmuszała położne do dalszego rozwoju swojego zawodu, podnoszenia swoich umiejętności, doskonalenia
a nawet twórczości naukowej. Od połowy szesnastego wieku zaczynają pojawiać się nazwiska i dzieła położnych zajmujących uprzywilejowaną pozycję społeczną; jedną z nich była Louise Bourgeois vel Boursier (1563-1636) nadworna akuszerka Królowej Marii Medici, małżonki króla francuskiego, Henryka IV. Do zaszczytnego tytułu doprowadziły Boursier lata wytężonej pracy, upór, ogromna wiedza i umiejętności praktyczne. Nienaganna praca, popularność oraz zasługi na polu zawodowym przyczyniły się do nadania jej przez Królową prawa noszenia czerwonego kaptura
i złotego łańcucha, atrybutów symbolizujących pracę jaką wykonywała.
W dzisiejszych czasach bordowe paski na białym czepku położnej
są kontynuacją „aksamitnych kapturów” choć zawód położnej od tamtych czasów uległ wielkim przemianom to nie zmieniło się jedno kobieta która rodzi nowe życie potrzebuje pomocy, wsparcia, zrozumienia najlepiej aby była
to pomoc fachowa, wszechstronna, profesjonalna taką opiekę mogą zaoferować położne które w dzisiejszych czasach są bardzo dobrze przygotowane do wykonywania zawodu. Nowoczesny system kształcenia, zdobywania umiejętności praktycznych pozwala na świadczenie opieki
na najwyższym poziomie. Położna ma w swojej pracy jasno sformułowane cele, zasady, i techniki posiada też umiejętności do wykonywania określonych zadań. Zawodu tego nie mogą wykonywać osoby przypadkowe, wypełnianie licznych, odpowiedzialnych i skomplikowanych obowiązków wymaga nie tylko różnorodnej i wszechstronnej wiedzy, ale także postawy społecznego zaangażowania oraz pożądanych społecznie cech osobowości. Jedną
z najważniejszych cech jest niewątpliwie trwała postawa zainteresowania drugim człowiekiem, wrażliwość na cierpienie i gotowość bezinteresownego niesienia pomocy. Współczesny model opieki położniczej wymaga od położnych położenia dużego nacisku na propagowanie zachowań prozdrowotnych i stylu życia wspierającego zdrowie szczególnie w odniesieniu do matki, dziecka i rodziny.
Zdrowie jest kategorią która zajmuje wysoką pozycję w hierarchii wartości, potrzeb i problemów społecznych; według WHO zdrowie to: „kompletny fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka a nie tylko brak choroby lub kalectwa”. Aby potrzeby zdrowotne społeczeństwa mogły być zaspokojone musi istnieć zorganizowany i sprawnie funkcjonujący system ochrony zdrowia. System ten jest odzwierciedleniem polityki społecznej państwa i ma decydujący wpływ na stan zdrowia objętej nim populacji.
W obecnym systemie opieki zdrowotnej położne mają swoje miejsce, rolę i zadania do spełnienia.
Celem zadań zawodowych realizowanych na rzecz podopiecznego jest:
- wzmacnianie i potęgowanie zdrowia,
- zapobieganie chorobom,
- motywowanie podopiecznych do podejmowania świadomej odpowiedzialności za własne zdrowie,
- udzielanie pomocy w rozwiązywaniu indywidualnych problemów podopiecznych związanych ze stanem zdrowia,
- współudział w procesie diagnozowania, terapii i usprawniania podopiecznych.
Zadania te możemy pogrupować, przyjmując jako kryterium cel podejmowania działań położnej na rzecz podmiotu opieki, i określamy je jako funkcje: - promowania zdrowia,
- profilaktyczną,
- wychowawczą,
- opiekuńczą,
- terapeutyczną,
- rehabilitacyjną.
Wymienione funkcje bezpośrednio odnoszą się do roli zawodowej położnej,
Rola zawodowa to jedna z ról jakie podejmuje człowiek, uczestnicząc
w życiu społecznym. Definiuje się ją jako względnie stały, wewnętrznie spójny system zachowań, który stanowi reakcję na zachowania innych osób, przebiegający według mniej lub bardziej ustalonego wzoru (Szczepański, 1970). Rola i tworzące ją normy mogą być rozumiane jako zewnętrzne nakazy i oczekiwania w odniesieniu do zachowania osób pełniących rolę, ale też rzeczywiste sposoby zachowania tych osób (Wrońska, 1997). Rola zawodowa położnej uwarunkowana jest pozycją, jaką zajmuje położnictwo wśród innych profesji zajmujących się zdrowiem i opieką, a także pozycją, jaką zajmuje położna w wielozawodowym zespole opiekuńczym.
Rola zawodowa położnych podlega systematycznym zmianom, przede wszystkim ze względu na: - poszerzenie znaczenia pojęcia położnictwo (obecnie rozumiane jako zawód, system kształcenia, podsystem w systemie opieki, dyscyplina naukowa),
- zwiększenie zadań położnych w systemie opieki zdrowotnej (szczególnie w zakresie promowania zdrowia i edukacji zdrowotnej),
- zróżnicowane poglądy w rozumieniu pojęcia profesjonalne pielęgnowanie,
- zmianę roli podmiotu opieki (pacjenta) w profesjonalnym pielęgnowaniu.
Uogólniając, można stwierdzić, że pod pojęciem roli zawodowej położnej rozumie się podejmowanie przez nią takiego postępowania zawodowego
na rzecz szeroko rozumianego zdrowia, które jest oczekiwane społecznie,
a równocześnie zgodne z obowiązującymi normami oraz znaczące dla jej statusu zawodowego i społecznego.
Zgodnie z ustawą o zawodzie pielęgniarki i położnej z 5 lipca 1996 r (Dz.U. 1996r. nr 91 poz. 410 z późniejszymi zmianami), a także 4 art. Dyrektywy Rady 80/155 EWG wykonywanie zawodu położnej polega
na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych rehabilitacyjnych oraz w zakresie opieki nad kobietą, kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą oraz noworodkiem.
Jednym z najbardziej oczekiwanych społecznie działań zawodowych, które powinna podejmować położna w ramach pełnionej roli zawodowej jest promocja zdrowia.
Świadczenia z zakresu promocji zdrowia według ustawy o zawodzie pielęgniarki i położnej to: prowadzenie działalności edukacyjno - zdrowotnej
w zakresie przygotowania do życia w rodzinie metod planowania rodziny oraz ochrony macierzyństwa i ojcostwa.
W 1986 r na Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie powstaje dokument „Karta Ottawska Promocji Zdrowia” według definicji w niej zawartej „promocja zdrowia to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększanie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania”.
Według Z. Słońskiej „punktem wyjścia dla promocji zdrowia jest zdrowie, a jej celem jest pomnażanie jego rezerw i potencjału”.
Położne należą do jednej z najbardziej aktywnych grup realizujących zadania
z zakresu promocji zdrowia; w toku kształcenia uzyskują szeroki zakres wiedzy umożliwiający podjęcie działań w tym zakresie po za tym aktualizują swoją wiedzę uczestnicząc w szkoleniach, zjazdach, konferencjach.
Promocja zdrowia jest ściśle związana z pojęciem zdrowia publicznego, które obejmuje szeroki obszar działań dotyczących niemal wszystkich aspektów zdrowia społeczeństwa, wpływa na kształt polityki społecznej
i zdrowotnej państwa.
„Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej, organizację służb medycznych i pielęgniarskich, ukierunkowana na zapobieganie chorobom i wczesną diagnozę, rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia” (podaje C.E Winslow). Organizatorzy współczesnego zdrowia publicznego podjęli współpracę z socjologami; treść i charakter przedmiotu promocji zdrowia jako procesu umożliwiającego ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę wyznacza zakres i znaczenie socjologii zdrowia jako partnera dla działań promujących zdrowie. Promocja zdrowia korzysta z narzędzi badawczych i metodologii socjologii, posługuje się także socjologiczną taksonomią, interesuje się zdrowiem populacji w kontekście codziennego życia ludzi. Na pięć obszarów przypisanych promocji zdrowia co najmniej trzy mogą być obszarem refleksji i interwencji socjologicznych (tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu, wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia, rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu.
Celem promocji zdrowia jest spowodowanie by jednostka mogła w większym stopniu świadomie wybierać zdrowie i wpływać na jego charakter oraz
by społeczne wybory na rzecz zdrowia były coraz łatwiejsze i coraz powszechniejsze.
W położnictwie podstawową formą promocji zdrowia jest opieka przedkoncepcyjna jej znaczenie i potrzebę zaczęto dostrzegać w drugiej połowie XX wieku; według prof. W. Fijałkowskiego „zdrowie nowego pokolenia zależy od zdrowia pokolenia, które je na świat wydaje (…). Proces kreacji, czyli tworzenia się nowego człowieka, zaczyna się w domu dziadków. Tam wzrastają i dojrzewają jego rodzice, wyposażeni w określony kod genetyczny, uformowani w swoich postawach rodzicielskich. Życiowy start nowego człowieka następuje z chwilą połączenia się gamet – komórek rozrodczych ojca i matki. Przebieg rozwoju poczętej istoty ludzkiej zależy od różnych czynników oddziałujących na dziecko w okresie progenezy, czyli w ciągu długich lat poprzedzających czas, w którym ono samo stanie się rodzicem.
Podstawowym założeniem opieki przedkoncepcyjnej jest uświadomienie jak ważne jest utrzymanie optymalnych warunków zdrowia w okresie przed,
w trakcie i bezpośrednio po zapłodnieniu. Celem opieki jest zmniejszenie wystepowania wad wrodzonych i porodów patologicznych, które są najczęstszą przyczyną śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej. Bardzo istotną kwestią jest stan zdrowia rodziców w okresie przedkoncepcyjnym, stanowiący fundament dla możliwości zaspakajania podstawowych potrzeb rozwijającego się organizmu. Istotny jest także wpływ, jaki wywiera tryb życia oraz nawyki higieniczne matki i rodziny, zarówno
na mające się urodzić jak i na nowo narodzone dziecko.
Zagrożenia dla rozwijającego się dziecka mogą mieć naturę medyczną psychologiczną lub socjalną. Wczesne zdiagnozowanie tych zagrożeń umożliwia ograniczenie ich wpływu, odpowiednie postępowanie przed zapłodnieniem, planowanie ciąży w odpowiednim czasie i wczesne objęcie opieką kobiety podczas ciąży.
Położna ocenia indywidualne ryzyko dotyczące zapłodnienia
i prawidłowego przebiegu ciąży zwłaszcza jej wczesnego okresu. To ryzyko może być związane z cechami indywidualnymi kobiety (wiek, masa ciała, warunki ekonomiczne, styl życia, choroby, stan immunologiczny, przyjmowanie leków, środowisko zamieszkania i pracy, utrudniony dostęp
do opieki medycznej). Obszar poradnictwa przedkoncepcyjnego obejmuje różnego rodzaju interwencje: w zakresie leczenia chorób, zwłaszcza
w przypadku możliwości oddziaływania teratogennego przyjmowanych przez podopieczną leków, przekazanie do odpowiedniego ośrodka referencyjnego, wykonywania szczepień, działania w kierunku zmiany zachowań (np. rzucenia palenia), pomoc finansową, oparcie psychiczne.
Podejmowane w opiece przedkoncepcyjnej działania edukacyjne mają na celu uświadomienie ludziom jak ważne jest zachowanie dobrego stanu zdrowia obojga rodziców jeszcze przed podjęciem decyzji o dziecku . Ma to bowiem ogromne znaczenie dla zmniejszenia śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej matek i ich dzieci. Koncepcja opieki przedciążowej oparta jest na założeniu, że zdrowi rodzice a przede wszystkim zdrowa matka mają większe szanse na zdrowe dziecko. Większość naszego społeczeństwa nie zdaje sobie sprawy jak wiele w tej kwestii zależy od nich samych, tj od zwykłej codziennej troski o własne zdrowie i dobrego przygotowania do rodzicielstwa.
Promocja zdrowia staje się wyzwaniem dla położnych w sytuacji ciągle jeszcze niezadowalającego stanu zdrowia polskiego społeczeństwa. Położne wykorzystując swoje kompetencje, powinny dołożyć wszelkich starań w celu utrzymania i potęgowania zdrowia matki, dziecka i rodziny co przyczyni się
do podniesienia kondycji zdrowotnej przyszłych pokoleń.
BIBLIOGRAFIA
- Ciechaniewicz W., Pielęgniarstwo – ćwiczenia, PZWL, Warszawa 2001,
- Fijałkowski W., Ekologia rodziny, PZWL, Warszawa 1995,
- Iwanowicz-Palus G., Położnictwo u progu XXI wieku, Lublin 2012r,
- Kulik T. B, Wrońska I., Zdrowie w medycynie i naukach społecznych, Oficyna Wydawnicza Fundacji Uniwersyteckiej, Stalowa Wola 2010,
- Janiuk E., Zadbać o zdrowie przyszłych pokoleń, Magazyn Pielęgniarki i położnej, Nr 1-2 2004, s. 51-52.
