, Zdrowym – pisał G.Sigerist w 1941 roku – może być człowiek, który odznacza się harmonijnym rozwojem fizycznym i psychicznym i dobrze adaptuje się do otaczającego go środowiska społecznego. Całkowicie realizuje on swoje zdolności fizyczne i umysłowe, może dostosowywać się do zmian w otoczeniu, jeśli one nie wykraczają poza granice normy, i wnosi swój wkład w pomyślność społeczeństwa, odpowiednio do swoich możliwości i zdolności. Dlatego zdrowienie oznacza braku choroby; to jest coś pozytywnego, to pełne radości i ochoty wypełnianie obowiązków, które życie nakłada na człowieka’’.
WHO definiuje zdrowie jako stan pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko braku choroby lub ułomności .
Wymienia trzy płaszczyzny zdrowia :
- Fizyczną – czyli somatyczną, tło dla licznych chorób ciała, ale nie tylko bierne tło, bo umiemy też świadomie potęgować pewne jego elementy poprzez ćwiczenia i hartowanie. Dzięki temu zdrowie fizyczne zawdzięczamy nie tylko naturze, lecz także pracy nad własnym ciałem.
- Psychiczną – rozumianą jako zgoda lub niezgoda z samym sobą, a jego miarą ma być stopień integracji osobowości.
- Społeczną - dotyczącą relacji między jednostką a społeczeństwem…
We wszystkich trzech płaszczyznach organizm pozostaje w stanie wojny, a co najmniej zbrojnego przymierza z siłami przyrody, które go nieustannie atakują, używając:
Broni chemicznej
Broni biologicznej
Broni mechanicznej
Psychika człowieka walczy z samą sobą, a przy tym wchodzi w nieuniknione konflikty międzyludzkie, a także w starcia ze społeczeństwem jako całością.
Bogini zdrowia Hygieja
Jest uosobieniem harmonijnie zbudowanej, pięknej, zdrowej kobiety. Pochodzącym od jej imienia słowem higiena określa się naukę o zdrowiu, do której głównych zadań należy:
Troska o utrzymanie zdrowia człowieka
Pielęgnowanie zdrowia i urody
Zapobieganie chorobom
Przedłużanie życia
Definicja według prof. Kazimierza Dąbrowskiego światowej sławy autorytet w dziedzinie zdrowia psychicznego i higieny psychicznej:
,,Zdrowie psychiczne jest to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego’’
Autorzy Narodowego Programu Zdrowia ( NPZ 1997) podkreślają, że fundamentalnymi warunkami zapewniającymi zdrowie są:
spokój, stabilny system ekonomiczny, odtwarzalne zasoby naturalne, globalne i lokalne bezpieczeństwo obejmujące bezpieczeństwo ekologiczne, a także mieszkania, żywienie, edukacja, zarobki, sprawiedliwość i równość społeczna.
Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery grupy:
Styl życia – jego udział jest największy (50 – 60 %) i jednocześnie jego zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka;
Środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy ( około 20%)
Czynniki genetyczne ( około 20 %)
Służba zdrowia, która może rozwiązać 10 – 15 % problemów zdrowotnych społeczeństwa.
Autorzy Narodowego Programu Zdrowia podają, że promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom ( NPZ 1997):
Zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem ( identyfikacja własnych problemów zdrowotnych),
Poprawę zdrowia – poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeby i kompetencji w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych i zwiększania potencjału zdrowia.
Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań :
-
Budowanie zdrowotnej polityki publicznej,
-
Tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu,
-
Zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia,
-
Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,
-
Reorientacja służby zdrowia.
Promocję zdrowia określa się też jako sztukę interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk ( NPZ 1997 )
Profilaktyka jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobom lub innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Polega ona na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie. Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie, ma ona również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już istniejącej choroby. Dzięki temu prowadzi do ograniczenia niesprawności i inwalidztwa.
Istotnym elementem profilaktyki jest także zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorców zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka chorób. Działania profilaktyczne przynoszą poniższe korzyści :
Poprawa świadomości zdrowotnej populacji,
Poprawa stanu zdrowia ludności,
Zmniejszenie ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym inwalidztwem,
Zmniejszenie liczby zachorowań i zgonów,
Zwiększenie wykrywalności chorób we wczesnym stadium rozwoju,
Zwiększenie odsetka wyleczeń,
Obniżenie kosztów leczenia,
Mniejsze straty finansowe ( zasiłki chorobowe, straty produkcyjne)
Na każdym etapie działań profilaktycznych znaczną rolę odgrywa edukacja zdrowotna , czyli proces , w którym ludzie uczą się dbać o własne zdrowie oraz o zdrowie innych osób. Polega ona na uświadamianiu związków między zdrowiem człowieka a jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym . Edukacja zdrowotna obejmuje przede wszystkim działania informacyjne, których bezpośrednim celem jest ukształtowanie postaw i umiejętności sprzyjających zdrowiu w taki sposób, by osoba edukowana wykorzystywała wiedzę skuteczne, tzn. myślała, zastanawiała się, podejmowała decyzje, dokonywała wyborów i działała na rzecz swego zdrowia oraz zdrowia społeczności.Edukacja zdrowotna jest szczególną domeną pracy położnej. Położna może w sposób indywidualny lub grupowy przekazać kobietom oraz ich rodzinom informacje dotyczące zdrowego stylu życia oraz jak zachować zdrowie psychiczne i jak uchronić się przed zaburzeniami. Miejscami odpowiednimi do wykorzystania tych informacji są:
o Wizyty kobiet w gabinetach ginekologiczno – położniczych,
o W szpitalach na oddziałach ginekologii i położnictwie
o W szkołach rodzenia,
o W pracy położnej środowiskowej,
o W różnorodnych spotkaniach z młodzieżą oraz z dorosłymi kobietami,
o W szkole oraz w zakładzie pracy.
Takie informowanie kobiet przez położną najczęściej odbywa się za pomocą rozmowy, ale można do tego celu użyć także ulotek, gazetek, plakatów, które kobiety zabierają ze sobą do domu, a nawet pokazują swoim rodzinom i znajomym.
Edukacja kobiet z zakresu zdrowego stylu życia powinna obejmować:
o Aktywność fizyczną,
o Sposób odżywiania,
o Różnego rodzaju używki ( alkohol, nikotyna, narkotyki),
o Sposoby radzenia sobie ze stresem ,
o Właściwe relacje międzyludzkie,
o Zachowania seksualne.
Położna, jako personel medyczny, jest zobowiązana do motywowania osób objętych swoją opieką do bardzo różnych zachowań. Niejednokrotnie kobiety trzeba zachęcić do udziału w leczeniu czy zapobieganiu pogorszenia choroby.
Położna nie może ograniczyć się do pielęgnowania w chorobie, ale powinna promować zdrowie i zachęcać kobiety do dbania o nie, do podjęcia wysiłku na rzecz zdrowia, ponieważ w innym przypadku mogą przejść do grupy kobiet chorych . Położna w sposób prosty i zrozumiały dla danej kobiety lub jej rodziny przekazuje informacje, które pozwalają utrzymać zdrowie psychiczne oraz zmniejszają ryzyko różnorodnych zaburzeń. Aby osiągnąć wymieniony cel, postawę położnej powinna cechować:
• troska
• życzliwość
• dokładność
• subtelność
• opanowanie
• spokój.
Dodatkowo obowiązuje :
-sprawowanie fachowego nadzoru
-delikatność wtedy, gdy wkracza się w intymne sfery doznań i przeżyć kobiety przy zachowaniu postawy zrozumienia i akceptacji
-wytwarzanie miłej, serdecznej atmosfery pełnej życzliwości oraz łagodnej stanowczości
-błędem jest okazanie zniecierpliwienia i krytycyzm
-dokładne poznanie codziennego trybu życia kobiety, jej pracę, troski oraz sytuację
-wzbudzenie zaufania kobiety
-zachowanie pogody ducha, co pozwoli na pełniejsze i łatwiejsze nawiązanie kontaktu z pacjentkami
Rola położnej w promocji i profilaktyce właściwego stylu życia.
Położna w promowaniu i profilaktyce właściwego stylu życia powinna posługiwać się następującymi argumentami . Aktywność fizyczna oraz dostarczenie organizmowi prawidłowej ilości składników odżywczych jest warunkiem niezbędnym dla utrzymania m.in. Dobrego stanu psychicznego. Pozytywny wpływ przejawia się w sferze psychologicznej co prowadzi do zmniejszenia lęku, zmniejszenia głębokości stanów depresyjnych, poprawy snu oraz subiektywnej oceny samopoczucia. Dodatkowo czynny wypoczynek (ruch) umożliwia kontakt z przyrodą, co wpływa na psychikę człowieka odprężająco i uspakajająco bowiem stanowi okresowe odizolowanie od nawału codziennych spraw i obowiązków.
Higiena żywienia stanowi ważny problem w życiu kobiety. Nieprawidłowe odżywianie może stać się przyczyną wyniszczenia, zmęczenia , pogorszenia sprawności umysłowej, spadku odporności psychicznej. Natomiast kobiety odżywiające się zgodnie ze swoim organizmem znacznie częściej mają dobre samopoczucie i rzadziej popadają w depresje i melancholię . Zdrowy styl życia to także wyrzeczenie się wszelkiego rodzaju używek ( papierosy, nikotyna oraz alkohol )
Używki stanowią najczęstszą przyczynę zgonów. Spożywanie alkoholu czy palenie papierosów wiąże się istotnie z występowaniem zaburzeń psychicznych. Powodują utratę krytycyzmu i uczuć wyższych, rozwój agresji, wyzwolenie się stanów silnej depresji, nawet z tendencjami samobójczymi, doprowadzają do ciężkich chorób nerwowych i psychicznych, okresów wielkiego lęku, zaburzeń snu, zaburzeń orientacji, co do miejsca, czasu i sytuacji, w której człowiek się znajduje.
Alkoholizm doprowadza do ogromnych spustoszeń w dziedzinie życia społecznego, powodując nędzę ekonomiczną i moralną, doprowadza do trudnych sytuacji w rodzinie, do jej rozbicia. Powoduje obniżenie sprawności intelektualnej, co przejawia się najczęściej zaburzeniami koncentracji uwagi i pamięci, zmęczeniem oraz zwiększoną pobudliwością i drażliwością.
Ponadto palenie papierosów przed 20 r. ż w przypadku zaistnienia ciąży powoduje : zwiększone ryzyko wcześniejszego porodu, niedowagę noworodka; w późniejszym rozwoju dzieci matek palących również niższy współczynnik inteligencji. Należy pamiętać, że również osoby niepalące przebywające w pomieszczeniu zadymionym, są narażone na szkodliwe działanie nikotyny.
Przedstawienie przez położną negatywnego wpływu alkoholu oraz tytoniu na organizm kobiety na pewno pozwoli korzystnie wpłynąć na stosunek kobiety do tych zagadnień. W przypadku stwierdzenia istnienia takiego problemu położna musi wykazać cierpliwość i umiejętność słuchania. Nie jest jej zadaniem wygłaszanie krytycznych słów, lecz próba przekonania, że jest to choroba, którą można leczyć. Położna musi akceptować osobowość takiej osoby i rozumieć jej trudności. Zadaniem położnej jest także zgłaszanie istniejącego problemu do odpowiednich organizacji, zajmujących się takimi problemami oraz przekazanie podopiecznej wszystkich możliwych informacji skontaktowana się z różnymi poradniami, które na pewno potrafią udzielić fachowej pomocy.
Położna w edukacji zdrowotnej kobiety nie powinna pominąć ważnej kwestii dotyczącej higieny snu i odpoczynku. Zapotrzebowanie na sen jest indywidualne i zmienne ( np. w czasie ciąży ). Należy pamiętać, że podczas snu wypoczywamy i regenerujemy siły co wpływa na nasze samopoczucie, czyli na nasze zdrowie psychiczne. Niektóre kobiety mają trudności z zasypianiem albo często budzą się w nocy. W takich sytuacjach dość chętnie sięgają po środki nasenne.
Rolą położnej wówczas jest zachęcenie kobiety do wstania z łóżka, otworzenia okna, przespacerowania się po mieszkaniu, wypicia niewielkiej ilości ciepłego płynu, przeczytania gazety lub kilku stron książki i następnie spróbować zasnąć. Trzeba pamiętać, aby przed udaniem się na spoczynek nie spożywać zbyt obfitego posiłku, połączonego z dużą ilością płynów, lecz minimum pół godziny pospacerować na świeżym powietrzu i dobrze wywietrzyć sypialnię.
Sen nocny powinien trwać nie krócej niż 8 godzin. Inną formą odpoczynku są spacery i ruch na świeżym powietrzu. Położna powinna zwrócić kobietom uwagę że wyjście z domu, np. do pracy czy na zakupy, to nie to samo co spacer. Spacer powinien odbywać się bez pośpiechu, z dala od ruchu ulicznego, najlepiej na płaskim i zadrzewionym terenie.
Ogromne znaczenie dla zdrowia psychicznego ma współżycie płciowe szczególnie w czasie ciąży. Wiele kobiet i ich mężów traci w tym czasie zainteresowanie tą sferą życia małżeńskiego. Są też tacy, dla których jest ona bardzo ważna – dla obojga lub tylko dla jednego z nich. Położna powinna wyjaśnić że z medycznego punktu widzenia współżycie płciowe, gdy ciąża przebiega prawidłowo i poprzednio nie było poronień czy porodów przedwczesnych, może być zachowane przez całą ciąże , aż do 6 tygodni przed obliczonym, przypuszczalny terminem porodu. Później dobrze jest zachować abstynencję płciową, z uwagi na samooczyszczanie się pochwy przed porodem, tkliwość piersi czy z powodu odczuwalnej bolesności podczas stosunku albo znacznego pobudzenia płodu, co objawia się zbyt silnymi jego ruchami. Inaczej jest w ciąży powikłanej. Wówczas położna powinna wyjaśnić , że niekiedy dobro dziecka wymaga zaniechania współżycia płciowego, np. w pierwszym trymestrze lub kilka tygodni po pojawieniu się krwawienia z dróg rodnych, a czasami przez całą ciążę.
Współżycie seksualne to sfera bardzo intymna i uzależniona od kultury danej pary, a przede wszystkim od umiejętności porozumiewania się, wyrozumiałości i przyjętego w danym związku systemu wartości.
Położna podczas wizyty powinna dostarczyć kobiecie pełnej wiedzy na temat zmienności popędu seksualnego w czasie ciąży – zazwyczaj na początku zmniejszony ( przez pierwsze trzy miesiące ), później rośnie ( do około 20 tygodnia ), a następnie znowu stopniowo obniża się. Czasami bywa jednak odwrotnie. Bardzo ważne jest , aby te fizjologiczne i patologiczne uwarunkowania poznali i zechcieli zrozumieć oboje partnerzy.
Zdarza się bowiem, że mężowie doszukują się w zachowaniu żony zmniejszenia zainteresowania jego osobą, osłabienia uczuć albo wręcz odrzucenia. W konsekwencji prowadzi to do zaburzenia harmonii układu partnerskiego i zaburzeń psychicznych.
