Rozwój mowy dziecka warunkowany jest genetycznie. Zależy on od fizycznych i psychicznych predyspozycji dziecka oraz warunków społecznych, ilości i jakości kontaktów ze środowiskiem, z innymi mówiącymi ludźmi. W procesie rozwoju mowy dziecka istotną rolę spełniają trzy grupy czynników: anatomiczno-fizjologiczny, psychologiczny, społeczny.
Mowa rozumiana jako proces przechodzi w toku swojego rozwoju szereg stadiów, które u większości zdrowych, prawidłowo rozwijających się dzieci pojawiają się samoczynnie dzięki wrodzonemu mechanizmowi zezwalającemu na opanowanie przez nie wiedzy o języku, określonej mianem kompetencji językowej.
Kształtowanie się mowy dziecka jest ściśle związana z warunkami społecznymi i kulturowymi w których ono wzrasta. Rola otoczenia polega na pobudzania jego naturalnych zdolności językowych ujawniających się w poszczególnych fazach:
- Etap przygotowawczy- od 3 do 9 miesiąca życia płodowego,
- Okres melodii- od urodzenia do 12miesiąca życia,
- Okres wyrazu- od 1 do 2 roku życia,
- Okres zdania- od 2 do 3 roku życia,
- Okres swoistej wymowy dziecięcej- od 3 do 7 roku życia.
Podział ten odgrywa ważną rolę w ocenie poziomu rozwoju mowy u dziecka i określeniu stopnia jej ewentualnego opóźnienia.
Kształtowanie i rozwój mowy ma również związek z rozwojem społeczno-emocjonalnym dziecka. Częste kontakty i zabawy z dorosłymi i rówieśnikami znacznie przyśpieszają rozwój mowy. Natomiast brak takiego kontaktu i odpowiedniego klimatu wychowawczego prowadzić może do opóźnienia czy nawet do zaburzeń mowy.
Opóźniony rozwój mowy stosowany jest najczęściej w przypadku, gdy sfera rozwoju mowy danego dziecka nie przebiega zgodnie z zakłóceniami lub zaburzeniami procesu rozwojowego.
O opóźnieniu mowy mówi się często zarówno wtedy, gdy jest ono przejawem dysharmonii rozwojowych czy następstwem oddziaływania czynników środowiskowych, jaki i wówczas, gdy jest ono efektem poważnych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego np. upośledzenie umysłowe, wady słuchu, mózgowe porażenie dziecięce bądź inne zakłócenia dające w efekcie zaburzenia rozwoju o charakterze sprzężonym.
Jeśli mowa nie rozwinie się do 3 roku życia to należy podejrzewać jej opóźniony rozwój.
Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne.
Zewnętrzne to:
- Oddziaływania wychowawcze środowiska, np. słabe zainteresowanie niemowlęciem i jego potrzebami;
- Pozbawienie dziecka kontaktu z matką i jej pobudzającego wpływu ;
- Nadmiar wzorców językowych, których dziecko nie jest w stanie opanować
Wewnętrzne:
- Zburzenie słuchu, które w zależności od stopnia ich głębokości izolują dziecko od mówiącego otocznia;
- Upośledzenie umysłowe, które ten rozwój ogranicza lub nawet całkowicie wyklucza;
- Organiczne uszkodzenie ośrodka układu nerwowego;
- Zaburzenie metabolizmu, w których wadliwa przemiana materii wywiera blokujące działanie na rozwój komórek nerwowych istotnych procesu rozwoju mowy.
Innymi przyczynami mogą być wady narządów głosowo-artykulacyjnych do których zalicza się rozszczep wargi i podniebienia oraz wady budowy krtani.
Niekorzystnymi następstwami opóźnionego rozwoju mowy mogą być :
- Brak odpowiedniej do potrzeb dziecka stymulacji ogólnego jego rozwoju, co wtórnie prowadzić może do upośledzenia umysłowego;
- Zaburzenia w zachowaniu oraz jąkanie.
Wszelkie dysfunkcje, wady oraz nieprawidłowości tworzą szereg uwarunkowanych zaburzeń. Według L. Kaczmarka zaburzenie mowy są ,pewnym odstępstwem od ustalonej przez zwyczaj społeczny normy i polegają na tym, że albo nie umiemy właściwie zbudować wypowiedzi, albo też jej percypować”.
Do zaburzeń wymowy nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości.
Wady wymowy nie tylko opóźniają rozwój umysłowy, ale mogą one kształtować pewne ujemne cechy osobowości, takie jak nieśmiałość, zamykanie się w sobie, podejrzliwość, poczucie mniejszej wartości, utrudniają naukę. Bardzo ważną sprawą jest wczesne wykrycie wady wymowy i odpowiednia terapia logopedyczna. Po 12-14 roku życia usunięcie wady jest znacznie trudniejsze, gdyż utrwala się wtedy tzw. „postawa artykulacyjna”. Ważna jest również znajomość przyczyn, gdyż to warunkuje ustalenie właściwej diagnozy i zastosowanie odpowiednich metod rehabilitacji.
Duży wpływ ma też postawa rodziców u dziecka z zaburzeniami mowy . Powinni oni uważnie śledzić proces kształtowania mowy swojego dziecka.
Bibliografia:
- E. Minczakiewicz, Pedagogika osób z zaburzeniami mowy- logopedia, pod red. W. Dykcik, Pedagogika specjalna, wyd. Uniwersytet im. Adama Miciewicza w Poznaniu, Poznań 2001r.
- J.Szumska, Zaburzenia mowy u dzieci, wyd. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1982r.
