„Nie poddawaj się rozpaczy. Życie nie jest lepsze ani gorsze od naszych marzeń, jest tylko zupełnie inne”. — W. Shakespeare
Urodzenie zdrowego dziecka jest największa radością dla rodziców oczekujących upragnionego potomka. Niestety nie wszystkie ciąże kończą się pomyślnie.
Żałoba po utracie ciąży jest złożonym procesem, ponieważ dla matki strata dziecka zawsze jest tragedią.
To, w którym miesiącu ciąży doszło do straty, nie ma dużego znaczenia. Urealnianie osoby dziecka i jego śmierci jest podstawowym warunkiem przeżycia pełnego okresu żałoby, która zdarza się, że może trwać latami, przybierając różne formy, takie jak:
- lęk (co będzie ze mną, z nami, czy będę mogła być matką, ojcem),
- smutek
- gniew (adresowany do Boga, losu, dziecka, lekarzy),
- bezustanne myślenie o dziecku, wyobrażanie go sobie w różnych sytuacjach,
- poczucie winy (czy zrobiłam wszystko?, nie dość dbałam),
- pobudzenie, nadmierna, chaotyczna aktywność,
- poczucie osamotnienia “osierocenie” (zerwanie kontaktów na skutek wstydu, poczucia winy, gniewu, irytacji odczuwanej w obecności innych ludzi),
- liczne dolegliwości somatyczne (senność , bezsenność, osłabienie, brak apetytu, utrata odporności, zaburzenia układu krążenia),
- poszukiwanie sensu w tym co się stało (czemu to miało służyć)
Dopiero w połowie lat siedemdziesiątych medycyna profesjonalna dostrzegła traumatyzujące znaczenie niepowodzeń ciążowych. Zdarzenie to doświadczane jest na poziomie osobowym- intrapsychicznym oraz na poziomie interpersonalnym.
Zasady prawidłowego informowania rodziców o śmierci dziecka
Badanie, w trakcie którego zostaje stwierdzona śmierć dziecka, powinno być wykonane przy jak najmniejszej liczbie personelu.
Informacje o śmierci dziecka należy przekazać w pomieszczeniu zapewniającym odosobnienie (nie w obecności innych pacjentek lub podczas obchodu), w którym rodzina może pozostać przez jakiś czas sama.
Oboje rodzice powinni być razem w momencie informowania ich o zgonie noworodka.
Należy używać zrozumiałego języka dla kobiety
Jeśli to możliwe i rodzice sobie tego życzą. Powinno się pokazać matce dziecko, nawet jeśli waży kilkaset gramów, jeśli ciało jest zniekształcone, można je zawinąć w pieluszkę.
Należy zapewnić czas na pożegnanie( spełnia ono ważny element żałoby), zostawić rodziców na chwilę sam na sam z dzieckiem.
Zanim rozpocznie się omawianie spraw związanych z sekcją i pogrzebem, trzeba dać czas rodzicom na pierwszą reakcję, czyli smutek po stracie dziecka. Przyjęcie położnicy z oddziału porodowego
Przyjęcie położnicy z oddziału porodowego i ocena stanu ogólnego (ciśnienie tętnicze, temperatura, tętno) sprawdzamy obkurczanie mięśnia macicy i krwawienie z dróg rodnych.
Należy przekazać wyczerpującą, sformułowaną zrozumiałym językiem informacje o możliwych przyczynach śmierci dziecka i zalecanych badaniach.
Należy przekazać wyrazy współczucia bez prób pocieszania rodziców, iż będą mieli jeszcze inne dzieci.
Należy zaproponować rozmowę z psychologiem i/lub księdzem, jeśli szpital zatrudnia takie osoby.
Kobiecie po stracie powinno się podać leki hamujące laktacje oraz wytłumaczyć w jaki sposób ściągać pokarm , aby doprowadzić do jego zaniku.
Odizolować kobietę od matek karmiących i ciężarnych
Rokowania dotyczące przyszłego macierzyństwa są dla kobiety niezwykle ważne, ale w pierwszym momencie nie najważniejsze.
W prawidłowej opiece poporodowej nad kobietą z niepowodzeniami położniczymi bardzo ważna jest znajomość poszczególnych faz żałoby:
Faza I – szok, to stan pojawiający się bezpośrednio po śmierci osoby bliskiej, charakteryzujący się niedowierzaniem, wewnętrznym zamętem, wzburzeniem, bezradnością. Może on przejawiać się silną ekspresją emocji: płaczem, krzykiem, zachowaniami gwałtownymi lub jako odrętwienie, bezruch, niemożność wyrażania uczuć. Faza ta może trwać kilka, kilkanaście godzin, ale i wiele tygodni.
Faza II – uświadomienie sobie straty (niepokój wywołany separacją, konflikty emocjonalne, przewlekły stres, nadwrażliwość, gniew, poczucie winy). Rodzice z trudem zachowują równowagę, poczucie straty jest często silniejsze niż I fazie. Na tym etapie ważne jest aby w pełni doświadczyć bólu i nie blokować negatywnych emocji, ponieważ zepchnięcie ich w głąb siebie może utrudniać poradzenie sobie z utratą.
Faza III – chronienie siebie/wycofanie się (rozpacz, osłabienie systemu odpornościowego, zmęczenie, praca nad smutkiem i żalem). Dominującym uczuciem tej fazy jest bezradność wobec normalnego życia, przypomina to stan depresji, pojawia się silna potrzeba samotności. Jest to zjawisko pozytywne służące adaptacji. W rzeczywistości ma na celu odzyskanie energii utraconej w poprzednich fazach. Głównym zadaniem rodziców jest akceptacja rzeczywistości, pogodzenie ze stratą i podjęcie decyzji jak dalej radzić sobie z cierpieniem – przez postęp i rozwój czy regresję.
Faza IV – powracanie do zdrowia (odzyskiwanie kontroli, rezygnowanie z dawnych ról, tworzenie nowej tożsamości, przebaczanie i zapominanie, zabliźnianie się rany). Faza ta stanowi punkt zwrotny w procesie opłakiwania straty. Nieobecność osoby zmarłej zaczyna być traktowana jako zdarzenie realne i nieodwracalne. Następuje postęp w kontroli nad własnym życiem, gdyż kończy się etap rozstawania emocjonalnego z dzieckiem.
Faza V - odnowa (rozwijanie nowej świadomości, akceptowanie odpowiedzialności, zajęcie się swoimi potrzebami wewnętrznymi, aktywny kontakt ze światem). Wchodząc w ostatnią fazę rodzice starają się planować przyszłość, zmienić swoje życie. Możliwy staje się powrót do różnych aktywnych relacji.
Relacje położnej z matką i jej rodziną w sytuacji choroby przewlekłej, niepełnosprawności, choroby o złym rokowaniu.
Urodzenie dziecka z niepełnosprawnością dla matki i jej rodziny jest sytuacją trudną wynikającą z z lęku o życie i przyszłość dziecka.
Sfera marzeń o dziecku i rzeczywistości, pogłębione informacją o chorobie dziecka mogą prowadzić do załamania psychicznego rodziców…
Reakcja na wiadomość o chorobie dziecka jest podobna do tej jaką przeżywa się po śmierci dziecka.
Gdy rodzi się dziecko z defektem fizycznym lub umysłowo niedorozwinięte, świadomość że nigdy nie będzie żyło pełnią życia , wywołuję ból i poczucie straty.
Nie wszyscy rodzice są wystarczająco silni i odporni psychicznie, aby sprostać dodatkowym obciążeniom związanych z opieką.
Zasady prawidłowego informowania rodziców o chorobie dziecka
Przekaz powinien odbywać w pomieszczeniu zapewniającym odosobnienie, w atmosferze zaufania i przyzwolenia na wyrażenie przez rodziców wszelkich uczuć.
Należy używać zrozumiałego języka , dostosowanego do poziomu intelektualnego rodziców, modyfikowane zależne od reakcji emocjonalnej.
W treści informacji należy zaakcentować wariant najbardziej pesymistyczny, ale pokazać też różne możliwości; unikając pozostawania na poziomie ogólnych haseł, jak np… „upośledzenie umysłowe”, warto pokazać dziecko jako osobę z mocnymi i słabymi stronami.
Informacja o leczeniu podajemy konkretnie gdzie i a jaki sposób można uzyskać pomoc (genetyka, pediatry,psychologa, rehabilitanta, pomocy socjalnej)
Rodzicom należy zapewnić wczesny kontakt z innymi rodzicami oraz literaturę dotyczącą medycznych i pedagogicznych problemów związanych z chorobą dziecka
Rodzice zanim zaakceptują swoje chore dziecko, muszą przejść przez pewne etapy wychodzenia z kryzysu (adaptacji), przez proces zdobywania umiejętności psychicznego i życiowego radzenia sobie z problemami niepełnosprawnego dziecka. Fazy adaptacji:
Faza wstrząsu – jest to okres najkrótszy , ale najbardziej gwałtowny w przeżycia. Trwa kilka dni. Rodzice nie sa w stanie pojąć co się stało są zdruzgotani, zachowują się w sposób irracjonalny. Często pojawiają się takie objawy jak :- obniżony nastrój
- niekontrolowane reakcje
- stany nerwicowe
Informacje przekazywane w tym czasie są niezrozumiałe i nie -zapamiętane, należy je powtórzyć później.Błędy jatrogenne popełnione w tym okresie mają odległe skutki w odniesieniu do współpracy rodziców z personelem medycznym.
Faza zaprzeczenia - Charakteryzuje się niewiara w chorobę dziecka, szczególnie gdy objawy są jeszcze niewidoczne. Uruchomiona zostaje funkcja obronna chroniąca rodziców przed napięciami i rzeczywistością.Na tym etapie rodzice nie są jeszcze gotowi na przyjęciem np. treści porady genetycznej.
Żałoba – to okres po uświadomieniu sobie niepełnosprawności lub choroby dziecka.Uczucie żalu o charakterze repetytywnym („przypływa i odpływa”) z różną intensywnością. Rodzice poszukują kontaktu z personelem medycznym, który powinien stworzyć warunki do intymnych rozmów.
Poczucie winy – powstaje wyniku poszukiwania przyczyn, tej fazie towarzyszy wstyd z powodu niespełnienia oczekiwań społecznych. Podczas porady genetycznej należy małżonkom udzielić również porady psychologicznej.
Smutek – to najbardziej powszechne uczucie, któremu mogą towarzyszyć p0łacz, zaburzenia snu, brak apetytu, poczucie izolacji. Należy zachęcić rodziców do jego ekspresji, trwać przy nich i akcentować pozytywne cechy dziecka.
Złość – stymuluje rodziców do wyjścia z letargu i depresji, oraz do podjęcia jakichś działań. Jest formą szukania winnego poza sobą i ukarania go przez agresję- słowną lub czynną. Należy wykorzystać siłę tych uczuć i skierować do walki z konsekwencjami choroby dziecka.
Adaptacja i reorganizacja – więź z dzieckiem bardziej się zacieśnia. Gdy rodzice pogodzą się z rzeczywistością, zyskują wiarę we własne możliwości.
