Biegunka jest to nadmierna utrata płynów i elektrolitów ze stolcem. Wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia , biegunką ostrą u dziecka do 2 roku życia nazywamy stan, w którym oddaje ono 3 lub więcej stolców w ciągu 12 godzin lub w tym samym czasie 1 płynny lub luźny stolec z domieszką śluzu, ropy lub krwi. Wyjątkiem są niemowlęta karmione piersią które mogą oddawać większą ilość luźniejszych stolców, bez upośledzenia ich stanu.
Biegunką przewlekłą natomiast nazywamy sytuację, gdzie dziecko oddaje nieprawidłowe stolce przez okres dłuższy niż 2 tygodnie i w efekcie dochodzi do zaburzeń odżywienia.
Inny podział biegunek oparty jest na mechanizmie patofizjologicznym biegunek i wyróżnia:
- Biegunkę osmotyczną- następstwo zaburzenia wchłaniania substancji rozpuszczalnych, głównie węglowodanów, co w efekcie powoduje powstanie ładunku osmotycznego w końcowym odcinku jelita cienkiego i okrężnicy i w konsekwencji utratę płynów: ustępuje najczęściej po zaprzestaniu karmienia
- Biegunkę sekrecyjną (wydzielniczą)- efekt zwiększonego wydalania do światła jelita wody i elektrolitów w porównaniu do ilości wchłoniętych, cechuje się dużą ilością wodnistych stolców, nie znika po zaprzestaniu karmienia, szybko doprowadza do odwodnienia,
- Biegunkę wynikającą z przyspieszonej motoryki jelit- typowym przykładem jest: zespół jelita drażliwego .
Przyczyna ostrych biegunek:
- zakażenia jelitowe Wirusowe (rotawirusy, adenowirusy).
- Bakteryjne(Salmonella, Shigella, Escherichia coli, inne
- Pasożytnicze (np. Giardia-lamblia).
- Zakażenia pokarmowe ( toksyna gronkowcowa).
- Zakażenie zlokalizowane poza przewodem pokarmowy (Ostre zapalenie ucha środkowego, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (maska brzuszna),
- Nieswoiste stany zapalne jelit (Nietolerancje pokarmowe -np.mleko, Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, Choroba Leśniowskiego-Crohna, Rzekomobłoniaste zapalenie jelit jako powikłanie antybiotykoterapii
- Błędy dietetyczne i pielęgnacyjne oraz przyczyny jatrogenne (Płyny hiperosmolarne, przekarmienie, przegrzanie, podanie leków przeczyszczającycych, biegunki pozantybiotykowe.
Przebieg kliniczny ostrej biegunki, niezależnie od etiologii, jest najczęściej samowygasający i nie trwa dłużej niż 7-14 dni. Początek choroby jest zazwyczaj nagły. Jeśli przyczyną było zakażenie lub zatrucie, objawom ze strony układu pokarmowego (wymioty, stolce biegunkowe, bóle brzucha) towarzyszą symptomy ogólne( gorączka). Konsekwencją ostrej biegunki może być odwodnienie różnego stopnia.
Badania jakie zleca się małym dzieciom w przypadku ostrej biegunki to:
- ocena kału w kierunku zakażenia rotaadenowirusami,
- posiew mikrobiologiczny kału,
- morfologia krwi obwodowej
- stężenie sodu i potasu w surowicy
- gazometria
- badanie ogólne moczu
W wyjątkowych sytuacjach, gdy przebieg choroby jest bardzo ciężki pobrzeża się diagnostykę.
Leczenie ostrej biegunki określa kilka zasad propagowanych przez WHO: - jak najszybsze włączenie nawadniania doustnego
- kontynuowanie żywienia doustnego w trakcie biegunki
- hospitalizacja i nawadnianie dożylne są konieczne tylko wtedy, gdy biegunka przebiega z dużą utratą płynów, stan dziecka jest ciężki, podaż doustna płynów jest niemożliwa na skutek choćby wymiotów
- antybiotykoterapia jest ograniczona tylko do wyjątkowych sytuacji
Opieka pielęgniarska nad dzieckiem z biegunką:
Pielęgniarka opiekuje się dzieckiem w oparciu o założenia procesu pielęgnowania:
- Gromadzi dane, ocenia indywidualne potrzeby dziecka, uzupełnia dokumentację
- Formułuje diagnozę pielęgniarską
- Planuje i realizuje działania
- Aktualizuje plan opieki
- Wyciąga wnioski i ocenia podjęte działania.
Do nawadniania doustnego stosuje się preparaty, zawierające odpowiednią ilość jonów sodowych, potasowych, wodorowęglanowych oraz ściśle określoną osmolarność i stężenie glukozy.
Najczęściej stosowanymi preparatami są: gastrolit i soltoral. Warto wspomnieć o kilku ważnych wskazówkach podczas ich stosowania:
- nie powinno się mieszać płynów nawadniających z mlekiem, sokiem, wodą, ponieważ zmienia się wtedy zawartość elektrolitów, glukozy, osmolarność,
- nie podawać niemowlętom płynów nawadniających w butelkach, gdyż spodziewają się one ściśle określonych, znanych smaków i nie chcą tego pić,
- podawać płyny nawadniające łyżeczką, bardzo powoli, ok.5-10 ml co 5 minut, łatwiej przyswajalne są płyny schłodzone,
- kontynuować terapię, nawet jeśli pojawią się wymioty- doustna podaż płynów najczęściej doprowadza do ograniczenia wymiotów w ciągu 4-6 godzin, a uporczywe wymioty są przeciwwskazaniem do nawadniania doustnego,
Ważną rolę w leczeniu biegunek odgrywa żywienie. Karmienie dziecka należy rozpocząć zaraz po nawodnieniu. U dzieci karmionych piersią należy kontynuować je przez cały okres choroby. Wskazane jest jednak karmienie częstsze i w mniejszych ilościach, zwłaszcza kiedy występują wymioty u dziecka. U dzieci karmionych sztucznie można stosować mieszanki pełne, ewentualnie rozcieńczone 1:1, a zmiana mieszanki konieczna jest jedynie w sytuacji podejrzenia alergii na białko mleka krowiego lub hipolaktazji.
Ważnym elementem w leczeniu ostrych biegunek jest zastosowanie tzw. Probiotyków. Są to żywe mikroorganizmy występujące w żywności lub preparatach leczniczych, które po spożyciu korzystnie wpływają na zdrowie gospodarza poprzez poprawę endogennej flory jelitowej- powodują łagodniejszy przebieg ostrej biegunki.
Ostra biegunka stanowi 1 z najczęściej występujących problemów zdrowotnych u dzieci poniżej 5 roku życia i jest wiodącą przyczyną zgonów dzieci w krajach rozwijających się.
Biegunkę ostrą odróżnia się od przewlekłej czas trwania krótszy niż 4 tygodnie w przypadku niemowląt i 3 tygodnie w przypadku starszych dzieci. W Polsce biegunką ostrą określa się stan chorobowy nieprzekraczający 10 dni. Biegunka utrzymująca się powyżej 10-14 dni to biegunka przewlekła.
Patofizjologia uzależniona jest od przyczyny wywołującej biegunkę:
- Endotoksyny bakteryjne wnikają do komórek nabłonka jelitowego i niszczą je, co nasila wydzielanie płynu i elektrolitów przez komórki śluzówki krypt jelitowych.
- Uszkodzenie komórek śluzówki kosmków jelitowych przez wirusy zmniejsza zdolność do wchłaniania płynu i elektrolitów, co wynika ze zmniejszonej powierzchni jelita.
- Patogeneza biegunki przewlekłej zależy od przyczyny leżącej u jej podłoża. Przykładem zaburzenia wchłaniania powodującego przewlekłą biegunkę jest celiakia.
Piśmiennictwo :
-
Mach Tomasz: Biegunka infekcyjna, w rozdziale: Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego. W: Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne : podręcznik multimedialny oparty na zasadach EBM, [T. 1]. Cz. III: Choroby układu pokarmowego. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005
-
Pharmindex® Kompendium Leków 2009”, s. 1073. Warszawa: CMP Medica Poland Sp. z o.o.
-
Zespół jelita drażliwego. W: Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne: stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna.
