Niedostosowanie społeczne sięga zarania dziejów ludzkich. Należy do tych negatywnych zjawisk, których obecność odczuwa się coraz dotkliwiej w miarę postępu rozwoju społecznego.
Niedostosowanie można często uważać za stan braku równowagi psychicznej,
spowodowanej tym, że w toku interakcji jednostki ze środowiskiem to ostatnie nie zaspokaja potrzeb jednostki. Nie powstaje ono w sposób nagły lecz stopniowo narasta. Początkowo zachowanie dziecka jest normalne. Anormalne jest natomiast jego środowisko. Ono właśnie przyczynia się do stopniowego zakłócenia u dziecka procesów regulacji wewnętrznej, do pojawienia się coraz głębszych zaburzeń emocjonalnych i konfliktów z otoczeniem.
Dzieci niedostosowane społecznie sprawiają poważne trudności wychowawcze w rodzinie i w szkole. Nie przestrzegają podstawowych norm i zasad postępowania .
Nie jest to chwilowy bunt, lecz uogólniona postawa którą cechuje negacja autorytetów i społecznie aprobowanych wartości. Dziecko takie charakteryzuje się brakiem lub trudnościami w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi.
Poprzez to żywi do nich raczej uczucia negatywne:
- strach
- gniew
- zazdrość
W praktyce resocjalizacyjnej najczęściej wyróżnia się takie postacie niedostosownia jak:
- Wczesne objawy wykolejenia:
- niepowodzenia szkolne i wagary
- ucieczki z domu
- picie alkoholu
- Zachowania przestępcze
- kradzieże
- Zachowania neurotyczno -lękowe
- fobie
- obsesje ikompulsje
- objawy histeryczne
- Zachowania psychopatyczne (którego podstawowym kryterium służącym do odróżnienia psychopatii od innych typów niedostosowania jest tzw deficyt lęku )
Inny podział zastosował Konopnicki.
Wyróżnia on cztery rodzaje niedostosowania społecznego:
- Zachowanie demonstracyjno-wrogie:
-reakcje gwałtowne, nieadekwatne do bodźców
-agresja werbalna i niewerbalna
- bójki
- bezczelność w zachowaniu
-
Zachowanie zahamowane:
-stany depresyjne
-zamknięcie w sobie
-brak kontaktu z otoczeniem -
Zachowanie niekonsekwentne:
- działane pod wpływem najsilniejszego bodźca
- reakcja spontaniczna, natychmiastowa, bez przemyślenia
- kłopoty w nauce
- nadmierna pobudliwość
- Zachowanie aspołeczne:
-egoizm
-impulsywność
-agresywność
-brak poczucia obowiązku moralnego i prawnego
-dezorganizują zajęcia lekcyjne
-tendencje sadystyczne
Ustalenie przyczyn niedostosowania społecznego jest równie ważnym etapem jak diagnoza. Można o nich mówić w dwóch aspektach.
- ogólnym
- indywidualnym
Czynniki wywołujące problem niedostosowania tkwią w:
1.Środowisku domowym -
- warunki kulturalne i materialne domu, braki w tej dziedzinie
- atmosfera domowa i stosunek rodziców do siebie (awantury, alkoholizm)
- stosunki panujące między dziećmi a rodzicami i ich poczucie bezpieczeństwa
- Środowisku szkolnym -
- stosunek nauczyciela do dziecka i odwrotnie
- wzajemne stosunki dziecka z innymi
- opóźnienie w nauce
- Przyczynach środowiskowo -wrodzonych
- życie płodowe
- moment narodzin
Problem dziecka sprawiającego problemy wychowawcze nie może być rozpatrywany jedynie z punktu widzenia winy i kary, ale przede wszystkim jako zagadnienie opieki psychoterapii i pedagogicznej resocjalizacji.
Trzeba również pamiętać o ważnej roli profilaktyki. Polega ona na ochronie dziecka przed negatywnymi wpływami i zapewnia jej najlepsze warunki rozwoju w każdym okresie życia. Ogromna odpowiedzialność spada również na wychowawcę . Dziecko, które nie znajduje oparcia w rodzicach szuka najczęściej potwierdzenia swoich wartości poza domem. Gdy wychowawca nie zauważy, że uczeń potrzebuje pomocy i samotnie boryka się ze swoimi problemami, jeżeli nie okaże mu zainteresowania, zrozumienia, życzliwości a jedynie upomina za niewłaściwe zachowanie, to dziecko łatwo staje się odizolowane. W aktualnych warunkach dynamicznego rozwoju cywilizacji i w konkretnych warunkach środowiskowych jest niezbędne organizowanie zabiegów o charakterze profilaktycznym, nastawionych na zapobieganie niedostosowaniu społecznemu.
LITERATURA:
- Pytka L., Skala nieprzystosowania społecznego. Podręcznik, COM, Warszawa 1984
- Pytka L., Zacharuk T., Zaburzenia przystosowania społecznego dzieci i młodzieży. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, WSRP, Siedlce 1995
- Pilch T., Lepalczyk I., Pedagogika społeczna, Wyd. Żak, Warszawa 1995, Górski S., Metodyka resocjalizacji, IWZZ, Warszawa 1985
- Jundził E., Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002
- Łobocki M., Trudności wychowawcze w szkole, WsiP, Warszawa 1989
- Pospiszyl K., Żabczyńska E.: Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie, PWN, Warszawa 1985
