Klimakterium to zazwyczaj kilkunastoletni okres w życiu kobiety charakteryzujący się stopniowym narastaniem niewydolności hormonalnej jajników.
Menopauza natomiast to ostatnie fizjologiczne krwawienie miesięczne po którym nastąpiła co najmniej półroczna-roczna przerwa bez zaistnienia oczywistych przyczyn takich jak ciąża lub laktacja. Ponieważ zanikanie czynności jajników jest procesem zachodzącym w czasie, to klimakterium w życiu kobiety powinno być postrzegane raczej jako stopniowe przejście aniżeli izolowane zjawisko charakteryzowane przez ostatnie krwawienie miesięczne.
Menopauza występuje około 50 r.ż. najczęściej pomiędzy 45 a 55 rokiem życia.
Zaprzestanie miesiączkowania przed 45 r.ż. traktowane jest jako przedwczesna menopauza natomiast utrzymywane się krwawień miesięcznych po 55 r.ż. traktować należy jako opóźniona menopauza.
Menopauza dzieli klimakterium na następujące okresy:
-
premenopauzę- Okres w którym nie ma jeszcze ewidentnych objawów zaburzeń hormonalnych, ale w badaniach stwierdza się podwyższenie poziomu FSH i wczesną owulację w cyklu miesięcznym. Okres ten występuje około 40 r.ż.
-
perimenopauzę– Okres który zaczyna się mniej więcej w połowie piątej dekady życia i kończącej się rok po menopauzie. W okresie tym obniża się poziom estrogenów i progesteronu, wzrasta poziom gonadotropin przysadkowych (FSH i LH). Mogą występować objawy wypadowe (uderzenia gorąca, tzw. wary), przedłużające się, obfite krwawienia, skrócenie cyklu miesięcznego, w około 40% cykle są bezowulacyjne
-
okres pomenopauzalny– Okres w którym nie występują krwawienia miesięczne. W badaniach stwierdza się wysoki poziom FSH i LH a znacznie obniżony poziom estrogenów i progesteronu.
Objawy menopauzy
Objawy przekwitania związane z postępującym spadkiem produkcji hormonów jajnikowych, głównie estrogenów mogą pojawić się na parę lat przed ostatnią miesiączką i zwykle utrzymują się przez kilka, a nawet kilkanaście lat po niej. Dolegliwości te mogą być wynikiem innych chorób organicznych, zaburzeń elektrolitowych, nerwic, dlatego przy rozpoznawaniu należy dążyć do poszukiwania i wykluczenia innych przyczyn ich wystąpienia.
Najbardziej typowymi objawami zespołu klimakterycznego są:
- Objawy naczynioruchowe
Niedobór estrogenów, występujący w okresie menopauzy, powoduje fizjologiczne zmiany w organizmie kobiety i jest związany z pojawieniem się objawów naczynioruchowych. Jednymi z pierwszych objawów niedoboru estrogenów są uderzenia gorąca, rozprzestrzeniające się od twarzy, wzdłuż szyi i klatki piersiowej na resztę ciała. W ciężkich przypadkach uderzenia gorąca występują co pół godziny, z reguły jednak zdarzają się dwa, trzy razy na dzień. Towarzyszą im nagłe dreszcze oraz zlewne poty, szczególnie często występujące w nocy. Czasami są tak nasilone, że zmuszają do kilkakrotnej zmiany bielizny. Objawy te są najczęstszymi przyczynami, które sprawiają, że kobieta zgłasza się do lekarza. Objawy naczynioruchowe mogą występować w okresie okołomenopauzalnym i mogą utrzymywać się do 5-10 lat po menopauzie. Największą częstość występowania dolegliwości naczynioruchowych notuje się w późnym okresie okołomenopauzalnym i zaraz po menopauzie. U wielu kobiet ciężkie objawy menopauzy mogą wpływać na samopoczucie i jakość życia.
Objawy sfery psychicznej
Często występującymi objawami występującymi w przebiegu klimakterium są dolegliwości takie jak
- zmienność nastroju,
- spadek zainteresowania życiem seksualnym (tzw. spadek libido).
- bezsenność,
- pogorszenie pamięci i koncentracji,
- zmiany w zachowaniu,
- lęki,
- zaburzenia koncentracji uwagi,
- trudności w podejmowaniu decyzji,
- obniżenie napędu do działania,
- drażliwość,
- płaczliwość.
Układ moczowo-płciowy
-
Suchość pochwy
W wyniku niedoboru estrogenów w okresie menopauzy nabłonek staje się cieńszy i bardziej wrażliwy co objawia się suchością pochwy, która jest główną przyczyną bolesności w czasie stosunków płciowych. Atrofia (zanik) dotyczy też zewnętrznych narządów płciowych. -
Nawracające infekcje układu moczowego
Zanik (atrofia) tkanki nabłonkowej układu moczowego może spowodować spadek odporności na infekcje. Spadek poziomu estrogenów obserwowany po menopauzie stwarzają niebezpieczeństwo infekcji układu moczowo-płciowego. Dodatkowo ujście cewki moczowej znajdujące się anatomicznie w pobliżu pochwy, stwarza możliwość przemieszczenia się stamtąd szkodliwych bakterii. -
Nietrzymanie moczu
Nietrzymanie moczu stanowi złożony problem. Istnieją różne rodzaje nietrzymania moczu, spowodowane wieloma przyczynami, często natury psychicznej. Wskutek wiotczenia tkanek miednicy i obniżenia się macicy (tzw. wypadanie macicy) może wystąpić nietrzymanie moczu jako wynik ucisku na pęcherz przez ten narząd. Występujący po menopauzie niedobór estrogenów może wpływać również na występowanie nietrzymania moczu u kobiet. Zmiany zanikowe (atrofia) tkanki nabłonkowej w dolnym odcinku układu moczowo-płciowego jest jednym z czynników wpływających na wystąpienie problemów związanych z nietrzymaniem moczu -
Skóra
Niedobór estrogenów po menopauzie prowadzi do zmniejszenia syntezy białka, zwanego kolagenem. Powoduje to zmiany w skórze, która staje się bardziej sucha, pomarszczona i wiotka. Przerzedzają się włosy, często występuje hirsutyzm (męskie owłosienie twarzy) wskutek większej ilości androgenów w stosunku do estrogenów.
Gruczoły piersiowe
Niedobór estrogenów po menopauzie prowadzi do zaniku tkanki gruczołowej sutków, ich więzadła wiotczeją w konsekwencji prowadzi do obwisłych piersi.
Następstwa menopauzy
Przedłużający się niedobór estrogenów jest przyczyną wielu niekorzystnych zmian w organizmie kobiety.
Do najpoważniejszych należy:
-
Osteoporoza
Osteoporoza jest schorzeniem, w wyniku którego dochodzi do stopniowej utraty masy kostnej prowadzącej do niebezpiecznego wzrostu ryzyka wystąpienia wielu groźnych złamań (np. złamania kości kręgosłupa, szyjki kości udowej, kości nadgarstka). Masa kostna u kobiet jest generalnie niższa niż u mężczyzn, lecz jej najbardziej wyraźny spadek związany z niedoborem estrogenów występuje przez pierwsze pięć lat po menopauzie. Większość kobiet w wieku średnim traci około 1 procent masy kostnej na rok, zdarzają się jednak przypadki utraty aż 5 procent rocznie. HTZ zmniejsza ryzyko złamań w przebiegu osteoporozy o 30-40%. -
Otyłość
U kobiet w starszym wieku poważnym problemem jest nadmierna masa ciała – kolejny niezależny czynnik ryzyka chorób układu krążenia, któremu często towarzyszą cechy zespołu metabolicznego. Poza niekorzystnym wpływem na gospodarkę lipidową i węglowodanową oraz układ kostno-stawowy, każdy zbędny kilogram podnosi ciśnienie krwi, a jego utrata je obniża. -
Choroby układu krążenia
Ryzyko zachorowania na choroby układu sercowo naczyniowego wzrasta gwałtownie u kobiet po menopauzie, co może być związane z zanikiem ochronnego działania naturalnych estrogenów, które poprawiają przepływ krwi, stabilizują ciśnienie tętnicze krwi. W późniejszym okresie rozwijające się zaburzenia gospodarki lipidowej i ustanie ochronnego wpływu estrogenów na ścianę naczyń krwionośnych powoduje zrównanie ryzyka choroby wieńcowej kobiet z ryzykiem mężczyzn. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby układu sercowo-naczyniowego u kobiety po menopauzie szacuje się na ok. 46% a ryzyko śmierci z powodu tej choroby wynosi około 31%.
Farmakoterapia polega na zastosowaniu Hormonalnej terapii zastępczej.
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) jest sprawdzonym sposobem łagodzenia objawów związanych z menopauzą. Uważa się, że w Polsce około 400 tys. kobiet stosuje hormonalną terapię zastępczą. Estrogeny przyjmowane w postaci hormonalnej terapii zastępczej u kobiet po menopauzie działają w identyczny sposób jak naturalne estrogeny. Największe korzyści przynosi rozpoczęcie HTZ we wczesnym okresie okołomenopauzalnym. Aby zapobiec późnym następstwom menopauzy takim jak rozwój osteoporozy czy chorób serca konieczne jest stosowanie hormonalnej terapii zastępczej przez co najmniej 5 lat lub zgodnie z ostatnimi poglądami HTZ należy stosować tak długo jak to możliwe. HTZ ma na celu uzupełnienie niedoboru estrogenów występującego w okresie menopauzy.
Bibliografia:
- Podręcznik ginekologii dla studentów, pod red. Witolda Michałkiewicz, PZWL;Warszawa;1972
- A. Pośnik-Urbańska, K. Kawecka-Jaszcz, D. Czarnecka, Przegląd Menopauzalny 2008; 5: 242-247
- Zbigniew Słomko (red.) Ginekologia T. 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012
- Położnictwo i ginekologia. Grzegorz H. Bręborowicz (red.). Wydawnictwo Lekarskie PZWL
- Radzisław Kordek: Onkologia : podręcznik dla studentów i lekarzy. Gdańsk: Via Medica, 2007,m
