Krętkowica kleszczowa, zwana boreliozą lub chorobą z Lyme, jest przewlekłą infekcją bakteryjną, w przebiegu której zaatakowanych może zostać wiele narządów wewnętrznych, a także skóra. Jest to choroba odzwierzęca, wywołana przez krętka z rodziny Spirochetacea.
Wyróżnia się cztery subtypy krętków:
• Borrelia burgdoferi,
• Borrelia afzeli,
• Borrelia garigi,
• Borrelia japonica.
Borrelia burgdorferi to bakteria – krętek beztlenowy, barwiący się barwnikami anilinowymi. Są gram-ujemne.
Ma zdolność poruszania się za pomocą pęczku 7-11 rzęsek.
Do infekcji dochodzi w wyniku ukąszenia przez kleszcza z rodzaju Ixodes. Kleszcze żerują na ponad 300 gatunkach ssaków, ptaków i gadów. Wiele z tych zwierząt jest rezerwuarem Borrelia burgdoferi. Są to przede wszystkim drobne gryzonie z rodziny nornikowatych i myszowatych, pewną rolę mogą pełnić również inne zwierzęta wolno żyjące: jelenie, sarny, wilki oraz domowych – psy, koty, konie, owce, krowy.
Jako pierwszy rumień wędrujący z ukąszeniem przez kleszcza powiązał Arvid Afzelius w 1909 roku. Neuroboreliozę opisali niezależnie Charles Garin i A. Bujadoux w 1922, a ukąszenia kleszczy z objawami neurologicznymi połączył Alfred Bannwarth w latach 40. W 1975 roku opublikowano opis 12 przypadków zapalenia stawów u dzieci z okolic miasteczek Lyme oraz Old Lyme w stanie Connecticut i zasugerowano ich związek ze zmianami skórnymi po ukąszeniach kleszczy. Od tej miejscowości wzięła się nazwa choroby.
Krętki występują także u innych gatunków kleszczy oraz u moskitów, pewnych gatunków pcheł, much i komarów. Wydaje się jednak, że owady te nie przenoszą ich na ludzi.
Do zakażenia dochodzi w czasie bezpośredniego kontaktu zakażonego kleszcza z człowiekiem i przedostania się jego śliny lub wymiocin przez skórę żywiciela. Wczesne usunięcie pasożyta ogranicza ryzyko zakażenia, gdyż uważa się, że do zakażenia potrzebny jest okres 36-48 godzinnego pozostawania kleszcza w skórze. Najczęściej do zakażenia człowieka dochodzi w wyniku kontaktu z nimfami, które są małymi i trudnymi do zauważenia, a przy tym najbardziej agresywnymi formami rozwojowymi kleszczy. W nimfach stwierdza się 10-20 razy więcej krętków niż w pozostałych postaciach kleszczy. Z tego powodu najwięcej zachorowań notuje się w okresie żerowania nimf, czyli od maja do sierpnia.
Jest najczęstszą chorobą odkleszczową. Najwięcej zachorowań na boreliozę notuje się w północno-wschodnich stanach USA, w Europie Środkowej, Skandynawii i Rosji. Są to obszary endemicznego występowania choroby związane z obszarem bytowania kleszczy Ixodes. Z roku na rok liczba rozpoznań się zwiększa. Nie ma pewnych dowodów na występowanie w Australii B. burgdorferi, ani jakichkolwiek innych krętków przenoszonych przez kleszcze,
Borelioza z Lyme jest przewlekła, wielofazową chorobą układową, charakteryzującą się występowaniem objawów skórnych, stawowych, kardiologicznych i neurologicznych. Ich różnorodność oraz podobieństwo do wielu innych schorzeń znacznie utrudnia rozpoznanie.
W Europie najczęściej używa się podziału klinicznego, który wyróżnia boreliozę wczesną (stadium zakażenia ograniczonego i zakażenia rozsianego) i późną (stadium zakażenia przewlekłego).
Wczesna borelioza z Lyme :
- stadium - zakażenia ograniczonego:
• rumień wędrujący,
• chłoniak limfocytarny skóry. - stadium - zakażenia rozsianego:
• rumień wędrujący mnogi (wtórny),
• wczesna neuroborelioza,
• zapalenie stawów,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• inne zmiany narządowe.
3.Późna borelioza z Lyme
stadium - zakażenia przewlekłego
a. przewlekłe zapalenie zanikowe skóry kończyn,
b. neurologiczne, reumatologiczne lub inne zmiany narządowe utrzymujące się przez co najmniej 12 miesięcy.
Okres wylęgania boreliozy z Lyme, objawiającej się w postaci rumienia wędrującego, wynosi przeciętnie od 3 do 30 dni. Jednak w przypadku braku EM inne objawy wczesnego stadium zakażenia mogą wystąpić po wielu miesiącach, a stadium późnego nawet po kilku latach.
Rumień wędrujący -jest zmianą skórną powstającą w miejscu lub pobliżu punktu ukłucia przez kleszcza. U dorosłych najczęściej lokalizuje się na kończynach i tułowiu, u dzieci - na głowie i szyi. Początkowo jest to czerwona grudka lub plamka, która powiększa się obwodowo. Towarzyszy temu centralne przejaśnianie się zmiany i tworzenie się 1-2 cm obrączki rumieniowatej, odgraniczonej od zdrowej skóry. Leczony czy nie, rumień ustępuje
bez śladu, rzadko przed upływem 4 tygodni.
Chłoniak limfocytarny skóry (LBC) jest swoistą, łagodną zmianą skórną w postaci grudki lub guzka o sinoczerwonej barwie, wzmożonej spoistości, średnicy 1-5mm. Pojawia się w kilka tygodni do 10 miesięcy od kontaktu z zakażonymi kleszczami, niekoniecznie w miejscu jego ukłucia. Nie leczony utrzymuje się nawet kilka lat. Występuje rzadko (ok. 1% chorych) Zmiana, najczęściej pojedyncza, umiejscawia się na płatkach usznych, brodawkach i otoczkach sutkowych, mosznie.
Neuroborelioza -choroba ujawnia się zwykle pod postacią limfocytarnego zapalenia mózgu, zapalenia nerwów czaszkowych lub zapalenia korzeni nerwowych. Klasyczną postacią jest zespół Bannwartha. Charakterystycznym objawem wczesnej neuroboreliozy jest porażenie nerwu twarzowego, które może poprzedzać lub następować po zespole Bannwartha, czasem towarzysząc objawom zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Późna neuroborelioza to zmiany w układzie nerwowym, które utrzymują się lub ujawniają po roku od pierwszych objawów choroby. Mogą dotyczyć zarówno OUN, jak i obwodowego układu nerwowego. Obserwuje się również zespoły otępienne, depresyjne, psychotyczne, pseudoguzowe, porażenia spastyczne, niedowłady, upośledzenie czynności zwieraczy. Zaburzenia ze strony OUN mogą przypominać stany poudarowe. uszkodzeniem nerwów czaszkowych, głównie VII i VIII. Są one spowodowane zaburzeniami przepływu krwi w naczyniach mózgowych. Zmiany w móżdżku mogą prowadzić do zaburzeń równowagi i chodu. W obwodowym układzie nerwowym najczęściej dochodzi do polineuropatii czuciowej z porażeniami spastycznymi, bólami korzeniowymi, nietrzymaniem moczu. Cechą charakterystyczną badania histopatologicznego tkanek OUN jest częste występowanie ognisk demielinizacji podobnych do stwierdzanych w stwardnieniu rozsianym.
Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn - jawnia się jako sinawoczerwona zmiana skórna o charakterze ciastowatego obrzęku, najczęściej na dystalnych częściach kończyn. U około 20% chorych jest poprzedzona wystąpieniem EM na tej samej kończynie od pół roku do 8 lat wcześniej. Po kilku latach zmiany zapalne przekształcają się w zanikowe. Dotyczy to głównie naskórka, który cienieje, łatwo dochodzi do jego urazów i powstawania trudno gojących się owrzodzeń. Pojawiają się neuropatie obwodowe oraz bóle mięśniowo-kostne. Niekiedy dochodzi do zwichnięć, zwłaszcza w zajętych stawach dłoni i stóp. Opisywane zmiany zwykle obserwowane były u osób starszych,
Z badaniami laboratoryjnymi na boreliozę wciąż istnieją ogromne problemy metodologiczne oraz interpretacyjne.
Obecnie nie ma idealnego testu, który byłby w stanie całkowicie potwierdzić lub wykluczyć boreliozę. Duży procent pacjentów nie otrzymuje pozytywnego laboratoryjnego potwierdzenia zakażenia, pomimo aktywnej choroby.
Zapobieganie boreliozie polega przede wszystkim na unikaniu ukąszenia kleszczy poprzez:
• noszenie ubioru okrywającego możliwie szczelnie ciało (koszula z długimi rękawami, długie spodnie, zakryte buty),
• unikanie wypraw w rejony, w których jest dużo kleszczy,
• unikanie chodzenia poza drogami po lesie, w zaroślach i łąkach,
• nie siadanie na zwalonych pniach drzew (ulubione miejsce przebywania młodocianych form kleszczy, tzw. nimf),
• stosowanie środków odstraszających kleszcze, zwłaszcza tych zawierających DEET,
• sprawdzanie ciała po pobycie w lesie.
• Jeśli znajdziemy kleszcza, należy od razu go usunąć pęsetą lub – jak drzazgę – grubą igłą. Kleszcza trzeba chwycić tuż przy skórze i pociągnąć w górę, a miejsce po ukąszeniu dokładnie przemyć spirytusem.
Jeżeli tkwi głęboko, lepiej od razu iść do lekarza. Nie wolno kleszczem kręcić, wyciskać go, smarować benzyną ani tłuszczem, bo w czasie tych zabiegów można rozprzestrzenić bakterie. Usunięcie kleszcza w ciągu pierwszej doby po ukąszeniu wielokrotnie zmniejsza prawdopodobieństwo zarażenia, choć obserwowano rozwinięcie się choroby nawet po kilkuminutowym kontakcie z kleszczem.
PIŚMIENNICTWO:
- Berkow R. red. Choroba z Lyme. Podręcznik diagnostyki i terapii. MSD Manual. Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 1995.
- Państwowy Zakład Higieny. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2006 roku (http://www.pzh.gov.pl/epimeld/2006/Ch_2006.pdf).
- Rostoff P., Konduracka E., El Massri N. i wsp. Boreliozowe zapalenie serca manifestujące się jako ostry zespół wieńcowy. Kardiol. Pol. 2008; 66.
- . Jurkiewicz-Sokalska M. Borelioza. Słóżba Zdrowia 2007.
- Flisiak R., Pancewicz S. Diagnostyka i leczenie Boreliozy z Lyme. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (http://www.borelioza.org/projekt_rekomendacji.doc).
- Gałęziowska E. Stowarzyszenie Chorych na Boreliozę
(www.borelioza.org). - Dybowska D. Borelioza ó narastajπcy problem kliniczny. Wiad. Lek. 2006; 59.
