Nowotwór gruczołu piersiowego jest najczęściej występującym nowotworem u kobiet.
Zachorowania zarejestrowane po raz pierwszy w danym roku kalendarzowym potwierdzają utrzymujące się tendencje wzrostowe. Rokowanie i wyniki terapii onkologicznej w dużej mierze zależą od zaawansowania choroby w momencie rozpoznania.
Szanse na wyleczenie ma tylko około 40% kobiet, gdyż pozostałe zgłaszają się do lekarza już z zaawansowaną postacią nowotworu. Podstawową i dającą największe szanse na wyleczenie nowotworu metodą jest chirurgia.
Mastektomia jest zabiegiem dającym duże okaleczenie fizyczne i powodującym ograniczenia w funkcjonowaniu w życiu codziennym, oraz okaleczenie psychiczne, związane z obniżeniem poczucia własnej wartości i pogorszeniem wizerunku własnego ciała.
Leczenie raka piersi oraz ich następstwa są przyczyną obniżenia jakości życia u kobiet.
Decydują o niej czynniki somatyczne, psychiczne i społeczne. Jakość życia kobiet jest wartością subiektywną.
Piersi w opinii społecznej są „atrybutem kobiecości i macierzyństwa”; ich odjęcie wywołuje u kobiet stres, uczucie wstydu przed partnerem, rodziną oraz środowiskiem. Kobiety czują się niepełnowartościowe i niepełnosprawne – inne niż przed operacją. Jakość życia kobiet z chorobą nowotworową ulega zmianie zarówno przed operacją, jak i po niej.
Przed zabiegiem pojawia się stres związany z diagnozą, przebiegiem procesu leczenia, natomiast po zabiegu przeważają dolegliwości somatyczne.
Poprawa jakości życia jest nadrzędnym przesłaniem dzisiejszej chirurgii onkologicznej.
Po leczeniu zmienia się obraz własnego ciała u kobiety. Zmienia się poczucie wartości, obniża się sprawność fizyczna (ze szczególnym uwzględnieniem ograniczeń ruchomości kończyny górnej i możliwości wystąpienia wtórnego obrzęku chłonnego), pojawia się też problem jakości życia po operacji.
Stres psychiczny wywołany chorobą nowotworową i jej umiejscowieniem nakłada się na dolegliwości fizyczne.
Po mastektomii kobieta jest często bardzo osłabiona, występuje u niej
ograniczenie siły mięśniowej i zakresu wykonywania ruchów po stronie operowanej oraz obrzęk limfatyczny powstający na skutek usunięcia węzłów chłonnych. Aby temu przeciwdziałać pacjentka powinna być wdrażana zarówno przed operacją, jak i po niej, do aktywności fizycznej. Ćwiczenia fizyczne dostosowane do możliwości i stanu zdrowia kobiety poprawiają sprawność kończyny po stronie operowanej, wydolność układu sercowo-naczyniowego, układu kostnego, ułatwiają utrzymanie prawidłowej masy ciała i wpływają na polepszenie kondycji psychicznej.
Choroba nowotworowa piersi stanowi ciągle znaczącą przyczynę śmierci kobiet, jednak coraz skuteczniej stosowana profilaktyka, nowoczesne metody diagnostyki i leczenia dają szanse na wyleczenie i całkowity powrót do zdrowia. Leczenie raka piersi wywołuje często kalectwo fizyczne, co jest ceną, jaką płaci kobieta za uratowane życie.
By powrót do sprawności psychicznej (to znaczy zaakceptowanie swojej inności, osiągnięcie samodzielności, przezwyciężenie kryzysu psychicznego, znalezienie wsparcia wśród najbliższych) był szybki, zadowalający, bardzo ważne jest wdrożenie — w stosunku do wszystkich pacjentek — postępowania usprawniającego w sferze fizycznej.
Proces ten powinien się rozpocząć w czasie poprzedzającym operację i ma polegać na poprawie sprawności fizycznej i psychicznej. Wśród ćwiczeń fizycznych mogą to być ogólno usprawniające ćwiczenia wzmacniające siłę mięśniową, zakres ruchomości kończyny i obręczy barkowej po stronie operowanej oraz nauka ćwiczeń i sposobu układania ręki po operacji.
Jednak przede wszystkim pacjentka wymaga rozmowy, wyjaśnienia celowości prowadzonej po zabiegu rehabilitacji.
Jednym z najczęściej występujących odległych powikłań pooperacyjnych, a dotyczących prawie 30–50% operowanych kobiet, jest obrzęk limfatyczny kończyny strony operowanej. Istotną przyczyną powstającego obrzęku limfatycznego tuż po operacji, przechodzącego następnie w stan utrwalony, jest zmniejszenie aktywności ruchowej kończyny po stronie operowanej. Kobieta, odczuwając ból przy wykonywaniu ruchu, ogranicza go do minimum, co niekorzystnie wpływa na przepływ krwi żylnej i chłonki. Dlatego tak ważne wydaje się wdrożenie pacjentki do systematycznej aktywności fizycznej poprawiającej
jakość życia. Oprócz ćwiczeń ruchowych, znaczną wartość mają różnego rodzaju masaże. W profilaktyce i leczeniu obrzęku pooperacyjnego może być wykorzystany drenaż limfatyczny oraz techniki masażu klasycznego takie jak: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, uciski.
Jakość życia kobiet po radykalnej operacji piersi zależy od prawidłowego procesu rehabilitacji i postępowania w życiu codziennym. Ręka po stronie operowanej
powinna być przez całe życie traktowana specjalnie, ochronnie, to znaczy nie może być nadmiernie obciążana przez noszenie nawet niewielkich ciężarów, nie należy z tej kończyny pobierać krwi do badań ani wykonywać pomiarów ciśnienia. W profilaktyce obrzęku limfatycznego ważną zasadą jest wysokie układanie ręki na klinie w czasie snu i wypoczynku oraz podczas pracy. Istotnym elementem jest dobranie właściwego ubrania i bielizny niepowodujących ucisku okolicy barku i ramienia.
Zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami żywienia pacjentka powinna ograniczyć przyjmowanie węglowodanów i tłuszczów zwierzęcych. Dieta obfita w warzywa i owoce ułatwi utrzymanie należnej masy ciała, zmniejszy niebezpieczeństwo wystąpienia chorób uznawanych współcześnie za cywilizacyjne. Prowadzone w różnych ośrodkach klinicznych badania wykazują, że otyłość, na którą jest narażonych wiele kobiet po mastektomii, z racji wystąpienia menopauzy i wieku, może mieć wpływ na nasilanie się obrzęku limfatycznego, a nawet przyczyniać się do nawrotów choroby nowotworowej .
U kobiet otyłych lub mających nadwagę w chwili rozpoczęcia leczenia wstępne i dalsze rokowanie może być gorsze . Aktywność fizyczna i spożywanie pokarmów bogatych w wapń będzie także profilaktyką osteoporozy, choroby stanowiącej zagrożenie dla wielu kobiet.
Wyniki badań wskazujące na zmniejszenie liczby nawrotów raka piersi i spadek umieralności wśród aktywnych fizycznie kobiet w porównaniu z populacją prowadzącą siedzący tryb życia dowodzą, że celowym jest objęcie wszystkich kobiet poddawanych terapii przeciwnowotworowej różnym formom aktywności fizycznej.
Same kobiety — poprzez szeroko zakrojoną edukację prowadzoną jeszcze w szpitalu przez pielęgniarki, położne, lekarzy, wolontariuszki z klubu Amazonek, jak i w ośrodkach rehabilitacyjnych przez fizjoterapeutów — powinny uzyskać wiedzę i mieć głęboką świadomość, że tylko właściwy styl życia, w tym aktywność fizyczna dadzą im szanse na dobre samopoczucie i komfort życia. Kobiety, które doświadczyły następstw odjęcia piersi, jego skutków fizycznych i psychicznych oraz przekonały się o korzystnym wpływie procesu rehabilitacji, mają wysoką motywację do systematycznego przestrzegania zaleceń decydujących o powodzeniu postępowania rehabilitacyjnego.
Najbardziej bolesny problem, wymagający szybkiego działania, to uzupełnienie ubytku piersi.
Odpowiednio dobrana proteza pod względem wielkości, ciężaru i kształtu, zastosowana tuż po zagojeniu się ran, po zdjęciu opatrunków, zapobiega zaburzeniom statyki tułowia oraz skrzywieniom kręgosłupa. Ma to również ogromny wpływ na stan psychiczny kobiety, zarówno bowiem choroba nowotworowa, jak i utrata piersi, uznawanej za atrybut kobiecości i macierzyństwa, mogą powodować u chorej stan przygnębienia, depresji, poczucie mniejszej wartości i atrakcyjności. Oprócz protezy w dalszej kolejności pacjentka powinna mieć szanse na chirurgiczną rekonstrukcję piersi. Zastosowanie operacyjnej rekonstrukcji piersi nie zwalnia pacjentki od systematycznych ćwiczeń zwiększających elastyczność blizny pooperacyjnej i podnoszących sprawność mięśniową tej okolicy ciała.
Zarówno rozpoznanie raka piersi, jak i zastosowane metody leczenia mają ogromny wpływ na psychikę i zdrowie fizyczne kobiety, dlatego w tej grupie chorych występuje duże zapotrzebowanie na pomoc w postaci kontaktów z onkologiem, psychologiem, rehabilitantem. Aktywność fizyczna ma duże znaczenie dla przebiegu okresu około-operacyjnego i dalszego rokowania, może zapobiegać powikłaniom i przyczynić się do poprawy jakości życia. Właściwie zaplanowane i indywidualnie dobrane do możliwości kobiety ćwiczenia fizyczne odgrywają istotną rolę w zmniejszeniu ryzyka nawrotu choroby i utrzymaniu dobrego stanu zdrowia. U kobiet mogą być również stosowane zabiegi fizykalne
i masaże wspomagające leczenie obrzęku limfatycznego. Ważne jest, by pacjentka miała świadomość znaczenia wkładanego wysiłku i znalazła wsparcie odpowiedzialnych
za to osób.
Piśmiennictwo:
[1] Kruś S. Patologia. PZWL, Warszawa 2006; 261-264
[2] Zatoński W (red.). Europejski kodeks walki z rakiem. Wersja trzecia 2003; 80-82.
[3] Taranowicz I. Zachowania w zdrowiu i chorobie. W: Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii
medycyny. Red. J Barański, W Piątkowski. ATUT, Wrocław 2002; 63-74.
[4] Tomczyk E, Olejniczak T, Mróz M i wsp. Ocena stanu wiedzy kobiet na temat profilaktyki raka piersi. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu. Wydział Nauk o Zdrowiu. Ak. Medyczna im. K. Marcinkowskiego, Poznań; 1(6) 2006; 10-15.
[5] Wójcik E. Profilaktyka raka piersi. W: Zmiany w ochronie zdrowia. Promocja. Edukacja. Terapia. Zarządzanie. Red. MD Głowacka. Wydawnictwo Baskat, Poznań 2006; 72-74.
[6] Fibak J. Chirurgia dla studentów medycyny. PZWL Warszawa 2001; 240-259.
[7] Matkowski R, Kornafel J, Kornafel D. Epidemiologia nowotworów w Polsce. W: Promocja zdrowia. Podręcznik dla studentów i lekarzy rodzinnych. Red. F Lwow A Milewicz. Urban & Partner, Wrocław 2004; 95-113.
[8] Lewicki Cz. Edukacja zdrowotna. Systemowa analiza zagadnień. Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego,
Rzeszów 2006; 70-97.
