Ciąża dla innych kobiet to stan błogosławiony i okres bycia przy nadziei, dla innych ciężar i brzemię trudne do udźwignięcia. Z pewnością jest to czas wielu zmian doświadczonych przez kobiety na poziomie ich funkcjonowania fizycznego takie jak zmiany w samopoczuciu, zmiany hormonalne oraz zmiany ciała. Zmiany psychiczne (m.in. zmiany tożsamościowe) i zmiany społeczne (reorganizacja dotychczasowych ról i relacji rodzinnych i zawodowych). Okres oczekiwania na dziecko jest w związku z tym czasem występowania silnych emocji, które oscylują pomiędzy radością, nadzieją, poczuciem spełnienia i szczęścia a napięciem, stresem, niepokojem i lękiem.
Na emocjonalne doświadczenia kobiet w okresie ciąży wpływa wiele czynników: wiek, historia prokreacyjna, obecność i zaangażowanie partnera, dostępność wsparcia emocjonalnego i informacyjnego oraz wiele innych.
Dla każdej mamy przeżycia związane z ciążą są niezwykle zindywidualizowane. I tak jak nie sposób pisać o psychologii okresu pre- i perinatalnego w oderwaniu od jego wieloaspektowości, tak trudno posługiwać się uproszczeniami w myśleniu o jakości i sile wpływu psychofizycznego stanu kobiet ciężarnych na rozwój dziecka.
Nie ma wątpliwości, że wydarzenia z okresu prenatalnego wpływają na jakość ich zdrowia i osiągnięć rozwojowych. Przykładem są tu choćby wyniki badań nad ciążowymi infekcjami i zakażeniami czy odżywianiem się matek. Powszechna jest wiedza o skutkach niedoboru kwasu foliowego na proces zamykania się cewy nerwowej u rozwijającego się płodu czy też fakt, że narkotyzowanie się matek może skutkować u dzieci wadami neurologicznymi, zaburzeniami rozwoju poznawczego i zaburzeniami zachowania. Mechanizmy, w ramach których emocje matek wpływają na stan dzieci, są jednak o wiele bardziej złożone, wielopoziomowe, trudniejsze do badania i słabiej poznane. Aby więc odpowiedzieć na pytanie o znaczeniu stresu czy depresji przedporodowej kobiet dla zdrowia dzieci, warto odnieść się do wyników badań prowadzonych w tym zakresie oraz do wiedzy o możliwych drogach wpływu doświadczeń matek na funkcjonowanie ich synów i córek.
Liczne doniesienia badawcze sugerują, że stan emocjonalny matki (stres, lęk, depresja) może bezpośrednio działać na fizjologię płodu, czego przykładem jest przezłożyskowy transport hormonów (poziom kortyzolu u matek koreluje dodatnio z poziomem kortyzolu u dzieci) czy wpływ stresu na zaburzenie krążenia wewnątrzmacicznego.
Wpływ negatywnych doświadczeń matki na zdrowie i rozwój dziecka może odbyć się również w mechanizmie pośrednim. Stres, obniżając zdolność obronną układu immunologicznego kobiety, może przyczynić się do rozwoju infekcji i zakażeń, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia dziecka. Ponadto wiadomo, że niektóre cytokiny, istotne w odpowiedzi organizmu na stres, biorą udział w procesach odpowiednich za przedwczesny poród. Badania z których wynika, że wśród kobiet doświadczających w czasie ciąży silnego stresu (rozwód, śmierć bliskiej osoby, trzęsienie ziemi) wzrasta ryzyko porodu przedwczesnego lub/i urodzenia dziecka z mała masą urodzeniową. Wcześniactwo jest zaś ryzykiem wystąpienia trudności i zaburzeń rozwojowych.
Wiele badań prowadzonych zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się, wskazuje że trudne przeżycia emocjonalne kobiet z okresu przedporodowego współwystępują z powikłaniami położniczymi i osiągnięciami rozwojowymi dzieci i że ważny jest moment zadziałania stresora. Z doświadczaniem przez matki znaczącego je przeciążających negatywnych emocji w pierwszym trymestrze ciąży koreluje dodatnio częstsze występowanie wad wrodzonych u dzieci, np. rozszczepu podniebienia. Dzieci matek narażonych na lęk i silnie stresujące wydarzenia życiowe w początkowym i środkowym okresie ciąży osiągają też niższe wyniki w badaniach skalami rozwojowymi niż dzieci tych matek, które doświadczyły leku i silnego stresu na końcowym etapie ciąży lub których ciąża nie była zakłócona podobnymi sytuacjami. Z kolei u dzieci matek narażonych na stres i doświadczających lęku w drugiej połowie ciąży częściej występują trudności i zaburzenia adaptacyjne, emocjonalne i problemy z zachowaniem co może wiązać się z faktem, że właśnie w tym okresie ustala się u płodu funkcjonowanie osi HPA. Obserwuje się zależność między poziomem hormonu adrenokortykotropowego u matek w środkowym etapie ciąży a trudnościami adaptacyjnymi niemowląt w 8 miesiącu życia. Podsumowanie wyników badań nad skutkami przeżyć matek z okresu ciąży dla organizmu dziecka pozwala stwierdzić, że istnieją zależności pomiędzy depresją przedporodową kobiet a małą masą urodzeniową dzieci oraz pomiędzy narażeniem na stres a powikłaniami położniczymi i porodami przedwczesnymi.
Wyniki wciąż liczniejszych prac nie pozwalają na stawianie jednoznacznych i kierunkowych tez o wpływie stresu, lęku i depresji kobiet w czasie ciąży na stan zdrowia i rozwój dzieci. Istnienie takich powiązań nie ulega jednak wątpliwości. Obecny stan wiedzy na ten temat z całą pewnością uzasadnia potrzebę i konieczność otoczenia kobiety w ciąży wszelkimi rodzajami wsparcia oraz zapewnienia jej optymalnej opieki w czasie oczekiwania na przyjście na świat dziecka.
Bibliografia:
- M. Coussons-Read, M. Okun, S. Simms, The psychoneuroimmunology of pregnancy, „Journal of reproductive and infant psychology” 2003, vol. 21, nr 2, ss. 103-112,
- V. Glover, T.G. O`Connor, Effects of antenatal stress and anxienty implications for development and psychiatry, „The British Journal of Psychiatry” 2002, 180: ss. 389-391.
- M. Kościelska, Trudne macierzyństwo, Warszawa, 1998, WSiP.
- A. Łuszczyńska-Cieślak, R. Cieślak, W. Maśliński, M. Ziółkowska, A. Jędryka-Góral, Stres i wsparcie społeczne: zależności z obszaru psychoneuroimmunologii” Psychologia – Etologia – Genetyka” 2002, ¾, ss. 13-32.
