Jadłowstręt psychiczny jest zaburzeniem odżywiania polegającym na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Jednocześnie zaburzony jest obraz własnego ciała i występuje lęk przed przybraniem na wadze. Największe zagrożenie zachorowaniem dotyczy wieku między 14. a 18. rokiem życia.
Opisy choroby pojawiły się w literaturze medycznej prawie 100 lat temu, choć symptomy zjawiska notowano znacznie wcześniej. Już w starożytnej Grecji - za radą bogini Demeter - głodem zwalczano, na przykład, nadmierne pożądanie.
Z kolei Rzymianki za czasów Nerona powszechnie stosowały wywoływanie wymiotów jako najprostszy sposób zachowania smukłej sylwetki. W średniowieczu do podobnych praktyk skłaniał kobiety powszechnie przyjęty kanon piękna, zgodnie z którym powinny być wiotkie, wątłe, blade i… bliskie omdlenia; “żywe szkielety” pokazywano publicznie jako atrakcję jarmarków, a nawet palono na stosach. Z czasem drastyczne zaniedbywanie ciała i jego potrzeb zostało napiętnowane.
Dziś anoreksja, to bezwzględne unikanie pokarmu, mogące w skrajnych przypadkach, doprowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych: uporczywych zaparć lub biegunek, chwiejności emocjonalnej, nadmiernego skupienia się na własnym ciele, wzmożonego zainteresowania jedzeniem i ćwiczeniami fizycznymi, niezdolności do odczuwania głodu, braku menstruacji (jako wskaźnika zaburzeń gospodarki hormonalnej) oraz zmęczenia.
Syndrom anoreksji przejawia się następująco:
- odmawianie utrzymania wagi ciała ponad minimalną dla danej grupy wiekowej;
- eskalacja lęku przed wzrostem wagi albo staniem się grubym;
- brak kolejno przynajmniej trzech menstruacji;
- nieadekwatne postrzeganie obrazu własnego ciała (“jestem gruba”), podczas gdy w rzeczywistości osoba taka ma znaczną niedowagę.
Częstokroć ofiary anoreksji już przed wybuchem choroby nadmiernie koncentrują się na swoim ciele, jego wymiarach i są niezadowolone z niektórych cech swego wyglądu fizycznego. Utrata wagi dokonuje się na ogół przez ograniczenie spożycia pokarmu połączone zazwyczaj z nadmierną aktywnością fizyczną. Anorektycy prowokują wymioty, nagminnie stosują środki przeczyszczające i moczopędne. Nieustannie liczą kalorie w produktach spożywczych.
Rozwojowi choroby towarzyszą także: zanik odczuwania smaku pokarmów, problemy z koncentracją uwagi, hipotermia (obniżona ciepłota ciała) połączona z uczuciem zimna, zaburzenia snu, lanugo (owłosienie pochodzące jeszcze z okresu życia płodowego), “twarz wiewiórki” (zniekształcenie rysów twarzy spowodowane obrzękiem gruczołów ślinowych), hipoglikemia (obniżony poziom cukru we krwi), oddech acetonowy, zanik owłosienia (wypadanie włosów), odleżyny, pękanie skóry na piętach i łokciach, torsje, niezdolność do poprawnego odbierania i interpretowania informacji płynących z własnego organizmu, niskie i nieregularne tętno i ciśnienie krwi, mniejsza wydolność serca, rzeszotowacenie kości (patologiczna łamliwość), zaburzenia miesiączkowania (amenorrhoea). Jeżeli anoreksja pojawia się u dziewcząt przed wystąpieniem pierwszej menstruacji, może spowodować zahamowanie wzrostu organizmu oraz niewykształcenie się w pełni drugorzędnych cech płciowych.
Psychologiczne konsekwencje zaburzeń w sferze odżywiania przejawiają się ponadto w upartym i krnąbrnym zachowaniu, rozdrażnieniu, poczuciu wyższości moralnej i stanach euforycznych, zaprzeczaniu sygnałom płynącym z własnego organizmu, obsesji na punkcie porządku, wzmożonej potrzebie rywalizacji we wszystkich niemal dziedzinach życia.
Anoreksja w 95%, przypadków dotyka młodych kobiet, spośród których 10% umiera, jedna trzecia wraca do zdrowia, a reszta do końca życia cierpi na zaburzenia gastryczne. Przewagę zachorowań wśród młodych kobiet tłumaczy się za pomocą determinant o charakterze:
- fizjologicznym (w okresie dojrzewania przyrost tkanki tłuszczowej u dziewcząt jest zdecydowanie wyraźniejszy, co rodzi lęk przed otyłością);
- psychologicznym (dziewczętom częściej towarzyszy zaburzona potrzeba rywalizacji, z powodu której konkurują ze sobą nawet w odchudzaniu);
- seksualnym (perspektywa stania się kobietą nic musi być wcale zachęcająca, a odmowa przyjmowania pokarmu może ten proces opóźnić);
- feministycznym (przemysł kosmetyczny, odzieżowy, spożywczy, farmaceutyczny żeruje na niezadowoleniu kobiet z ich ciała, skazując je na ciągłą walkę z samą sobą o zachowanie własnej tożsamości).
Przebieg anoreksji może przybierać charakter nie słabnący aż, do śmierci na skutek wycieńczenia organizmu, epizodyczny- jednorazowy- lub średni, polegający na okazjonalnych epizodach (np. w obliczu trudnych sytuacji), z powrotami do normalnej wagi. Anoreksja wymaga zwykle hospitalizacji dla ochrony organizmu przed śmiercią głodową oraz w celu przywrócenia mu podstawowych funkcji biologicznych i psychologicznych.
Podstawowym leczeniem anoreksji jest psychoterapia. W sytuacji znacznego pogorszenia stanu somatycznego związanego z powikłaniem spadków wagi wymagane jest leczenie szpitalne. W ostrych stanach somatycznych odpowiednie są oddziały internistyczne lub oddziały intensywnej terapii, w innych przypadkach – oddziały psychiatryczne.
Zaburzenia związane z przyjmowaniem pokarmu są nierozerwalnie związane z konfliktami wewnętrznymi dojrzewającej młodzieży, a u ich podłoża leżą najczęściej problemy uczuciowe, konflikty związane z potrzebą określenia własnej tożsamości, negatywny obraz własnej osoby, paradoks jednoczesnego odczuwania miłości i nienawiści do swojej rodziny, nieprawidłowy przebieg rozwoju psychoseksualnego itp. Zaburzenia łaknienia rozwijają się wówczas, gdy jedzenie i waga ciała stają się obsesyjnym centrum nie zaspokojonych potrzeb psychicznych człowieka, zwłaszcza zaś potrzeby miłości, bezpieczeństwa, doznawania opieki i wsparcia. Sprzyjają temu hasła XX wieku, które indukują w nas następujący sposób myślenia: “Być szczupłą- to być pełną seksu, ważną, szczęśliwą”, w rzeczywistości jednak także samotną, rozżaloną, niepewną.
Anoreksja, rozpatrywana w kontekście podobnych wczesnodziecięcych doświadczeń , może być przejawem regresji emocjonalnej -niedojrzałą próbą zasłużenia na miłość i zwrócenia na siebie oczu domowników. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn dotkniętych anoreksją niemałą rolę w ich ekspresji odgrywają późniejsze - nie tylko te wczesnodziecięce - doświadczenia. Zaburzenia jedzenia mogą być wywołane także rozłąką z rodziną, znalezieniem się w zupełnie nowym otoczeniu, koniecznością rozpoczęcia samodzielnego życia. Jest niemal regułą, że zaburzenia jedzenia pojawiają się w tych rodzinach, w których rodzice nie potrafią ze sobą otwarcie rozmawiać, unikając konfliktów.
PIŚMIENNCTWO:
-
Aleksytymia w zaburzeniach jedzenia. Psychoterapia 1 (136) 2006 s 15-24. Tomalski R.
-
Aleksytymia jako element zaburzeń odżywiania (jadłowstręt psychiczny i otyłość prosta). Warmuz-Stangierska I., Czarnywojtek A., Dobrowolska-Zachwieja A., Stangierski R., Sowiński J. Med. Metab. 2004 T. 8 nr 3 s. 90.
-
Analiza czynników psychologicznych wpływających na powstanie jadłowstrętu psychicznego puntem wyjścia do modelu stworzenia terapii. Wandokanty-Bocheńska M. Postępy Pediatrii, LXIX, 6, 1994
-
Analiza wymiarów temperamentu i charakteru u dorosłych kobiet z zaburzeniami odżywiania się. Mikołajczyk E., Samochowiec J., Śmiarowska M., Syrek Sz. Psychiatria Polska 2004, tom XXXVIII, nr 6, s 1043-1054
-
Anoreksja i bulimia – profilaktyka. Kowalczuk M. Wychowawca. - 2008, nr 9, s. 16-18 2008
-
Anoreksja i bulimia jako problem populacji wieku rozwojowego. Dróżdż Z., Macińska D., Pawlaczyk B. XXVIII Ogólnopolski Zjazd Pediatrów. Rzeszów, 16-18 VI 2005. [B.m., 2005] s. 163
-
Anoreksja-bulimia pedagogiczne diagnozowanie zaburzeń odżywiania się młodzieży. Kowalczuk M. Nowa Szkoła. - 2007, nr 9, s. 35-43 2007
-
Cechy indywidualne u pacjentek z poszczególnymi podtypami jadłowstrętu psychicznego
Cwojdzińska A., Rybakowski F. Postępy Psychiatrii i Neurologii 2006, 15 (4): 235 240 -
Cechy kształtujących się osobowości u dzieci chorującej na jadłowstręt psychiczny. Łucka I., Cebella A. Psychiatr. Pol. 2004; t. 38, nr 6, s. 1011-1018
-
Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania. Mikołajczyk E., Samochowiec J. Psychiatria tom 1, nr 2, 91-95
-
Czynniki genetycze w etiologii jadłowstrętu psychicznego. Rybakowski F., Słopień A., Czerski P., Rajewski A., Hauser J. Pschiatria Prolska, 1, 2001
-
Czynniki osobowościowe i socjologiczne a rozpowszechnienie zaburzeń w odżywianiu wśród młodzieży szkół średnich. Dąbkowski M., Backer M. Psychiatr. Pol. 2001 T. 35 nr 3 supl. s. 51.
-
Czynniki rodzinne jako czynniki ryzyka i mechanizmy podtrzymujące w anoreksji bulimii psychicznej. Józefik B, Iniewicz G. Przegląd Lekarski, 2004; 11 (64), 288-1290
-
Człowiek jak pusta koperta - terapia w anoreksji nervosie. (nierecenzowany)
Brytek A. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 3(36), 9-10. -
Depresja u dziwcząt chorujących na anoreksję psychiczną. Iniewicz G. Psychoterapia 1 (128) 2004
-
Emocjonalna struktura osobowości i konflikty wewnętrzne u pacjentek z jadłowstrętem psychicznym. Analiza badań własnych na podstawie metody Rorschacha. Brytek-Matera A., Izydorczyk B. Wiadomości Psychiatryczne, 10(1), 4-12.
-
Ewolucja poglądów na temat zaburzeń obrazu ciała w jadłowstręcie psychicznym.
Dunajska A., Rabe-Jabłońska J. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 4 (2), 95-103, 2004 -
Inaczej o anoreksji. Starzomska M. Nowiny Psychologiczne, 1, 33-42
Inaczej o anoreksji (część II). Starzomska M. Nowiny Psychologiczne, 2, 71-86; -
Jadłowstęt psychiczny. Romer T.E., Rymkiewicz-Kluczyńska B. PZWL; Pediatria tom I, 1995; 627
-
Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa). Rajewski A. Psychiatria. T. 2. Psychiatria kliniczna. Pod red.: Adama Bilikiewicza, Stanisława Pużyńskiego, Janusza Rybakowskiego, Jacka Wciórki. Wrocław, 2002 s. 517-527
-
Jadłowstręt psychiczny u 10-letniej dziewczynki. Kuczyńska R., Murawska S., Czerwionka-Szaflarska M. Pediatr. Pol. 2007 T. 82 nr 8 s. 661-665.
-
Jadłowstręt psychiczny jako czynnik wpływajšcy na jakość życia młodych kobiet w wieku od 17-25 roku życia. Rozprawa doktorska. Guglas-Jankowiak N., Promotor: Wojciech Cichy
Poznań, 2010, 132 s -
Jadłowstręt psychiczny u dorosłych kobiet. Rabe-Jabłońska J., Dunajska A. Psychiatria Polska 2003, tom XXXVII, nr 1, s 29-37
-
Jadłowstręt psychiczny: nowe spojrzenie na stary problem. Cichy W., Kaminiarczyk D., Namirowska L., Kalenicz M., Kałużna M. Fam. Med. 2005 Vol. 7 nr 3 s. 800.
-
Jak sobie radzić z zaburzeniami jedzenia? Ziółkowska B. Edukacja i Dialog, nr 4, 1999
-
Kampanie i reklamy społeczne a jadłowstręt psychiczny - przeglšd serwisów internetowych zawierających treści pro- i antyzdrowotne. Strzelecka M., Cybulski M., Strzelecki W. Zarządzanie zdrowiem publicznym w obliczu zagrożeń cywilizacyjnych. [Konferencja] Swarzędz, 2 grudnia 2006 r. Pr. zbior. pod red.: Marii Danuty Głowackiej. Poznań, 2006 s. 43-52.
-
Kliniczne i psychoogiczne aspekty anorexi nervosa. Żok-Jaroszewsja U. Psychoterapia 3/66
-
klinika zaburzeń odżywiania. Sosnowska A., Łuczak-Gołacka A. Homeopatia praktyczna nr 8 (4/2000), 9 (1/2001)
-
Kontrola nad ciałem. (nierecenzowany) Brytek A. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 2(35), 15-19.
-
Konsekwencje psychologiczne anoreksji: poczucie własnej wartości, strategie radzenia sobie ze stresem oraz ekspresja złości. Brytek A. Psychoterapia 1 (136) 2006 s 25-38
