Definicja-Jest to wrodzona choroba metaboliczna, genetycznie uwarunkowaną, dziedziczoną w sposób autosomalny resesywny. Zaburzenia procesu metabolicznego, spowodowane są brakiem enzymu hydroksylazy alaninowej. Poprzez niedobór tego enzymu występują zaburzenia przemiany fenyloalaniny do tyrozyny, w których wyniku dochodzi do bloku metabolicznego a w jego konsekwencji do stanu hyperfenyloalaninemii i pojawienia się patologicznych metabolitów takich jak:
Kwas fenylopirogronowy ( w moczy)
Kwas fenylomlekowy ( w moczu)
Kwas ortohydroksyfenylooctowy (w moczu i skórze).
Czym jest fenyloalanina?
-Należy do grupy aminokwasów aromatycznych, egzogennych, którego głównym źródłem są białka pokarmowe.
-W organizmie człowieka ulega hydroksylacji poprzez hydroksylazę fenyloalaninową i przechodzi w aminokwas aromatyczny tyrozynę.
-Bierze udział w syntezie białek ustrojowych, substancji barwnikowych (melanin), hormonów tarczycy (tyroksyna, trójjodotyronina), amin biogennych (noradrenalina, adrenalina).
Nadmiar fenyloalaniny i kwasu fenylopirogronowego, oraz niedobór tyrozyny powoduje nieodwracalne uszkodzenie OUN, którego konsekwencją jest znaczne opóźnienie i niedorozwój umysłowy. W okresie niemowlęcym dochodzi do najintensywniejszego procesu uszkodzenia mózgu.
Częstość występowania w Polsce 1:7000 noworodków, 1% ludności stanowią nosiciele recesywni.
Dzieci z fenyloketonurią rodzą się nieuszkodzone, z prawidłowym poziomem fenyloalaniny we krwi. W życiu płodowym brak aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej wyrównany zostaje poprzez przechodzący przez łożysko enzym matki, którego noworodek zostaje pozbawione w chwili porodu. Zaczynają narastać zaburzenia metaboliczne oraz wzrasta poziom fenyloalaniny we krwi.
Objawy:
-Uporczywe, chlustające wymioty, które nie przyczyniają się do zahamowania przyrostu masy ciała
-Wzmożony poziom pobudliwości
-Charakterystyczny „mysi zapach” pojawia się przed ukończeniem 2mż
-Przypominające skazę białkową, wyprysk alergiczny lub łojotokowy zmiany skórne, których nasilenie może być różne
-Zaburzenia barwnikowe tzw. „rozcieńczenie barwnika”, pacjenci w większości są jasnoocy, jasnowłosi, o jasnej karnacji skóry.
-Stopniowo narasta opóźnienie psychoruchowe, często jest ono niezauważalne przed ukończeniem 3 miesiąca życia.
-Około 6 miesiąca życia następuje opóźnienie rozwoju umysłowego poprzez pogorszenie kontaktu z otoczeniem, osłabienie reakcji na bodźce zewnętrzne, często u tych dzieci podejrzewa się spektrum autyzmu
-Głębokie upośledzenie. Poziom IQ 20-40, niedorozwój umysłowy znacznego stopnia, zmiany charakterologiczne i zaburzenia emocjonalne.
-Do objawów neurologicznych należą (obniżenie napięcia mięśniowego z jednoczesnym występowaniem wzmożonych odruchów ścięgnisto-kostnych, atetotyczny chód o krótkim kroku, ruchy bezcelowe, drżenia, tiki, kiwanie się do przodu i tyły, “pozycja krawca”-siedzenie na skrzyżowanych nogach, u noworodków występują drgawki typu skłonów, a u starczych dzieci toczniczno-kloniczne, małogłowe)
Diagnostyka:
Od 1976 roku w Polsce u wszystkich noworodków wykonywany jest test przesiowowy (test Guthriego)
Do badania przesiewowego stosowane są bibuły i potrójne etykiety z kodem paskowym. Etykiety są rejestrowane w laboratorium przesiewowym jako druki ścisłego zarachowania i przypisane są poszczególnym oddziałom noworodkowym i dzieciom.
Krew należy pobrać w 4-5dniu życia dziecka po 72h obecnie dopuszczalne jest pobranie po 48h od porodu.
Metoda pobrania:
Pobiera się krew włośniczkową z pięty lub palca na bibułę filtracyjną.
Kółka powinny być całkowicie przesiąknięte krwią (na wylot) i dokładnie do granicy zaznaczonego obszaru
Przed pobraniem stopę należy ogrzać i zdezynfekować.
Leczenie:
Stosowanie diety niskofenyloalaninowej ze zmniejszeniem podaży białka. Białko jest niezbędne do prawidłowego rozwoju, dlatego stosowane są preparaty PKU, które składają się z białka pozbawionego Fenyloalaniny.
Dietę należy wprowadzić jak najwcześniej, jednak nie później jak do 8 tygodnia życia. Wskazaniem bezwględnym do jej stosowania jest poziom stężenia Phe ≥8mg/dl.
Etapy wprowadzania diety:
I etap (3 dni)- dieta z deficytową podażą Phe (średnio 15-18mg/kg m.c), preparaty niskofenyloalaninowe lub bezfenyloalaninowe
II etap dieta z podażą Phe ( 40-45mg/kg) preparaty niskofenyloalaninowe lub bezfenyloalaninowe z uzupełnieniem pokarmem matki lub mieszankami mlecznymi
III etap- dieta z podażą Phe ustalaną indywidualnie w zależności od indywidualnej tolerancji pacjenta na ten aminokwas.
Produkty które należy unikać w diecie:
-Pieczywo normalne
-Mięso, wędliny, drób, ryby, jaja, sery, mleko
-Mąki zwykłe, kakao, czekolada, orzechy,
-Jarzyny, rośliny strączkowe, nasiona, grzyby
Produkty dozwolone:
-Cukier, miód, galaretki owocowe, oleje roślin, oliwę, tłuszcz wieprzowy, margarynę, jabłka, poziomki, śliwki, morele, truskawki, czereśnie, winogrona, melony, arbuzy, pomidory, ogórki, rzodkiewka, cebula, dynia
-Pieczywo i wyroby pszenne mogą być przygotowane wyłącznie z mąki niskofenyloalaninowej
Aktualnie uważa się, że leczenie dietetyczne powinno trwać całe życie, natomiast reżim dietetyczny powinien zostać szczególnie przestrzegany do 12 roku życia. Ważnym jest zaplanowanie ciąży u kobiet w fenyloketonurią, ze względu na uszkadzające działanie Phe we krwi oraz wystąpienie fenyloketonurii matczynej.
Bibliografia:
Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec: Pediatria. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo lekarskie PZWL. ISBN 978-83-200-3786-9.
W: Bruce R Korf, Andrzej L Pawlak: Genetyka człowieka : rozwiązywanie problemów medycznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 8-14.
Kram M., Górczyńska E., Kurylak A.: Fenyloketonuria- kliniczny i pielęgniarski kontekst choroby, Medycyna, Dydaktyka, Wychowanie 2005, 37, 1, 34
