Pełnienie roli matki jest wpisane w rolę społeczną kobiety zdecydowanie wyraźniej niż ojcostwo w rolę społeczną mężczyzny. Podkreśla się również biologiczną naturalność posiadania dziecka przez kobiety i dlatego przyjmuje się założenie, że zadania związane z opieką nad dzieckiem nie będą stwarzać trudności. Obserwacje kliniczne i wyniki coraz większej liczby badań wskazują jednak, że adaptacja do zadań związanych z pełnieniem roli rodzica nie jest prosta, a okres następujący po narodzinach dziecka może przynosić nie tylko oczekiwaną radość i spełnienie, ale także liczne problemy, a nawet zaburzenia emocjonalne. Okres poporodowy może sprzyjać pojawieniu się nowych zaburzeń, nasilaniu się lub powtórnemu wystąpieniu zaburzeń istniejących wcześniej. Uwagę wielu badaczy skupia kwestia zaburzeń depresyjnych po porodzie, w tym ich etiologia, objawy i przebieg, a także konsekwencje dla rozwoju dziecka i funkcjonowania rodziny. Zainteresowanie zaburzeniami psychicznymi po porodzie nie jest nowym zjawiskiem. Koncepcje przyczyn powstawania takich zaburzeń rozwijał już Hipokrates, nazywając je melancholią zależną od nad miaruczarnej żółci lub łącząc pojawienie się zaburzenia z przemieszczaniem się do głowy krwi z macicy lub pokarmu z piersi. W późniejszych czasach pojawiły się koncepcje zwracające uwagę na czynnik zakaźny, funkcjonowanie gruczołów mlecznych czy niedokrwistość ciężarnych. Zainteresowanie zaburzeniami psychicznymi po porodzie powróciło w związku z odkryciem hormonów płciowych i ich znaczenia dla funkcjonowania układu nerwowego i wpływu na stan psychiczny kobiet.
Prowadzone w ostatnich latach na całym świecie badania z udziałem kobiet pochodzących z różnych kultur jednoznacznie wskazują, że depresja poporodowa (ang.postpartum depression, PPD) nie jest jedynie mitem lub wymysłem matek, dla których doświadczenie macierzyństwa odbiega od wcześniejszych wyobrażeń. Depresja poporodowa jest chorobą dotykającą ok. 10 - 20% kobiet na całym świecie. Główne objawy depresji pojawiającej się w związku z narodzinami dziecka, jak: obniżenie nastroju, niepokój, poczucie winy, osłabienie zainteresowań, negatywna ocena własnych kompetencji w roli matki, obawy o skrzywdzenie dziecka, a także zmęczenie, zaburzenia koncentracji, oraz zaburzenia snu i łaknienia – pozwalają odróżnić chorobę od łagodniejszego i krótkotrwałego baby blues. Symptomy i wynikające z nich trudności nie muszą pojawić się natychmiast po porodzie. Przyjmuje się, że ich początek może nastąpić zarówno w pierwszych tygodniach, jak i miesiącach po urodzeniu dziecka oraz przedłużyć się nawet do 12 miesięcy.
Współczesne kobiety wykazują mniejszą odporność na skutki trudności emocjonalnych niż w poprzednich pokoleniach. Nie zidentyfikowano jednoznacznych przyczyn występowania emocjonalnych zaburzeń poporodowych, są one bardzo złożone. Zaburzenia psychiczne występujące po porodzie to w większości zaburzenia afektywne. Występują one 2-krotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Szczególnie są narażone na nie kobiety w okresie rozrodczym, w tym podczas ciąży, porodu i połogu.
Okres połogu ma wyjątkowe znaczenie dla położnicy — matki i całej rodziny. Bezpośrednio po porodzie kobieta wymaga pomocy bliskich osób, a ze strony personelu medycznego oczekuje zrozumienia jej stanu emocjonalnego i postępowania pełnego delikatności i taktu. Przeżycia tego okresu mogą mieć wpływ na jej zdrowie przez resztę życia. Obecnie pobyt pacjentki na oddziale położniczym skraca się coraz bardziej. Tak więc, pozostaje ten krótki czas na obserwację i stwierdzenie, czy stan zdrowia matki jest dobry i że może ona bezpiecznie udać się do domu. Dlatego okres ten powinien być wykorzystany na dokładną obserwację jej stanu nie tylko fizycznego, ale i psychicznego. Należy pamiętać, że połóg nie zawsze przebiega prawidłowo. Niejednokrotnie wiąże się z wieloma niebezpieczeństwami dla młodej matki, z których ona sama oraz jej rodzina nie zdają sobie sprawy. Kobiety starają się przygotować do roli matki, lecz na ogół ograniczają się do przygotowania do porodu. Nie wszystkie umieją sobie wyobrazić, jak zmieni się ich życie. Sytuacja po powrocie do domu z dzieckiem często je przerasta. Ogólne rozbicie po porodzie, problemy z laktacją, płaczące dziecko, brak odpoczynku, mogą się przyczynić do rozwoju choroby, jaką jest depresja poporodowa. Organizm kobiety w połogu potrzebuje czasu, aby osiągnąć równowagę. Musi ona odpoczywać, ale przede wszystkim zająć się dzieckiem. Nie ma wtedy czasu na gotowanie, sprzątanie i zajmowanie się domem. Jeśli musi to zrobić, niedostatecznie zajmuje się sobą i dzieckiem — wtedy pojawiają się problemy. Dlatego trzeba się nią zająć, przygotować dla niej posiłek, wyręczyć. Dopóki jest słaba, należy spełniać jej potrzeby. Matki całą swoją uwagę powinny skupić na dziecku, karmieniu, opiece i pielęgnacji, muszą nawiązać z maleństwem bliską więź. Powinny także regenerować własne siły. Praca matki trwa całą dobę. Powinna ona znaleźć godzinę lub dwie w tygodniu, żeby się zrelaksować, zregenerować, zrobić sobie przyjemność, odpocząć także od dziecka, jeśli tego potrzebuje. Matka wyczerpana nie jest w stanie odczuwać radości z macierzyństwa. Aby dawać miłość, musi zadbać o siebie, nie może się poświęcać.
W latach 80. XX wieku Hopkins i wsp. wyodrębnili trzy postacie klinicznych stanów depresyjnych okresu połogu: przygnębienie poporodowe, depresję poporodową i psychozę poporodową. Cytowany tradycyjny podział w świetle najnowszych badań jest już niewystarczający. W czasie połogu zaburzenia psychiczne u kobiet obejmują wiele chorób, wśród których należy wymienić: zespół stresu pourazowego, lęk napadowy, zaburzenia relacji emocjonalnych między matką a dzieckiem, zaburzenia relacji partnerskich, zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne, zaburzenia snu, stosunku do własnego ciała oraz gniew i rozczarowanie.
Depresyjne zaburzenia nastroju związane z okresem poporodowym są brzemienne w skutkach nie tylko dla samej kobiety. Odnotowano ich wpływ na relacje z partnerem i rodziną. Na podstawie badań stwierdzono, że nierozpoznana, a tym samym nie leczona lub leczona niewłaściwie depresja tego okresu ma niekorzystny wpływ na społeczny, emocjonalny i poznawczy rozwój dziecka. Problemy osobowościowe i emocjonalne stanowią ważną przeszkodę w pełnieniu roli matki, ponieważ utrudniają emocjonalną relację z dzieckiem, wpływają na jakość opieki nad nim i zmniejszają poczucie wartości kobiet oraz ich wiarę w udany bliski związek z dzieckiem. Depresyjne kobiety mogą być apatyczne, rozdrażnione i wrogie w stosunku do noworodka. Niechętnie angażują się w kontakt z dzieckiem i często nie reagują na jego potrzeby. Matka wskutek depresji może być niezdolna do empatycznego kontaktu z niemowlęciem i reagować odrzuceniem. Objawy depresji poporodowej utrudniają matce zaangażowanie się w wystarczającą interakcję z dzieckiem. Depresyjna matka dostarcza dziecku mniej stymulacji niezbędnej do rozwoju poznawczego. Jest mniej wrażliwa na sygnały wysyłane przez dziecko, reaguje na nie z opóźnieniem lub nie reaguje wcale, co sprawia, że interakcje dziecka z otoczeniem ulegają zakłóceniu. Dzieci depresyjnych matek uzyskują pod koniec 1. i 2. roku życia na ogół niższe wyniki w standardowych testach mierzących rozwój poznawczy . W badaniach przeprowadzonych przez Grace i wsp. stwierdzono, że matki depresyjne rzadziej adresowały swoje wypowiedzi bezpośrednio do dzieci. Dzieci kobiet cierpiących na depresję poporodową są zamknięte w sobie, wycofane, mniej radosne i chętne do zabawy, a także bardziej predysponowane do zachorowania na depresję. Wasilewska - Pordes wymieniła negatywne skutki depresji poporodowej dla rozwoju i funkcjonowania dziecka w pierwszych latach życia: dla noworodków (mniejsza aktywność, większa drażliwość i nerwowość, mniej pozytywnych reakcji mimicznych, zaburzenia rytmu snu i czuwania, tendencja do wyższego poziomu hormonów stresu); dla niemowląt i małych dzieci (depresyjny rodzaj interakcji, mniejsza masa ciała i siła fizyczna, opóźnienie w rozwoju motorycznym); dla dzieci w wieku przedszkolnym (zachowania depresyjne, zachowania agresywne, zachowania nieżyczliwe i pozbawione empatii, podwyższony poziom hormonów stresu). W badaniach empirycznych wskazano ponadto, że dzieci matek, które chorowały na depresję po porodzie, częściej są nadpobudliwe psychoruchowo i mają kłopoty z koncentracją uwagi.
Wnioski o związkach poporodowej depresji z rozwojem dziecka powinno się formułować ostrożnie. Nie można ignorować roli depresji w poznawczym rozwoju dziecka, gdyż negatywny efekt depresji potwierdzono w licznych badaniach. Zaburzenia emocjonalne okresu poporodowego są niekorzystne dla rozwoju dziecka wówczas, gdy utrzymują się przez długi czas i współwystępują z innymi czynnikami negatywnie oddziałującymi na rozwój dziecka.
Matki w szczególności pierworódki mogą nie zdawać sobie sprawy, że ich doświadczenie wykracza poza normę stanu psychicznego i fizycznego kobiety po porodzie. Poza tym nacisk społeczny czy rodzinny na to, aby być dobrą matką, powoduje, że kobieta niejednokrotnie boi się lub wstydzi przyznać do odczuwanych przez nią dolegliwości. Oprócz tego kobieta cierpiąca na depresję poporodową, nie rozumiejąca swojej choroby, często myśląc, że „postradała zmysły”, martwi się, że jeżeli podzieli się swoimi myślami z lekarzem, zostanie zamknięta w szpitalu psychiatrycznym i odizolowana od dziecka. We wczesnym, skutecznym wykrywaniu depresji poporodowej ważna jest ocena stanu psychicznego kobiety w ciągu 3 miesięcy po urodzeniu dziecka, czyli w okresie, w którym ryzyko pojawienia się depresji poporodowej jest największe. Szczególnie wnikliwej obserwacji powinno się poddać kobiety z grup zwiększonego ryzyka. Bardzo czułym testem wykrywającym poporodowe zaburzenia nastroju jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS, Edinburgh Postnatal Depression Scale). Jest to kwestionariusz samooceny mający na celu wykrycie objawów depresyjnych. Został opracowany w Livington i Edynburgu w 1987 roku przez Coxa i wsp. Skala składa się z 10 krótkich pytań; na każde z nich matka odpowiada samodzielnie, wybierając jedną z 4 możliwych odpowiedzi, najlepiej charakteryzującą jej odczucia w ciągu ostatnich 7 dni. Matki, które uzyskują punktację graniczną (12, 13 pkt na 30 pkt możliwych), prawdopodobnie cierpią na zaburzenia depresyjne o różnym nasileniu. W przypadkach budzących wątpliwość badanie powtarza się po 2 tygodniach. Edynburska Skala Depresji Poporodowej została zaprojektowana specjalnie do wykrywania poporodowych zaburzeń nastroju i na jej podstawie nie można wykryć u młodej matki nerwicy lękowej czy zaburzeń osobowości. Po raz pierwszy kobieta powinna wypełnić EPDS w 1. tygodniu po porodzie — najlepiej w 3. dniu po porodzie. Powtórne badanie z użyciem EPDS wykonuje się w 6. tygodniu. Istotne jest także prawidłowe zebranie wywiadu chorobowego. Najlepszą metodą badań przesiewowych w kierunku depresji poporodowej jest uzyskanie dobrego kontaktu z położnicą. Nasuwa się pytanie: Czy wszystkie matki należy poddawać badaniu przesiewowemu w kierunku depresji poporodowej? Oczywiście nie, jednak lekarz położnik, pediatra, położna pracująca na oddziale położniczym, położna środowiskowa powinni zawsze pamiętać o potencjalnym ryzyku wystąpienia zaburzeń połogowych i być wyczuleni na objawy depresji oraz innych emocji. W razie wątpliwości należy skorzystać z kwestionariusza EPDS lub bardziej szczegółowo ocenić nastrój kobiety.
W działaniach profilaktycznych zasadniczym celem jest zapobieganie zjawiskom szkodliwym i wpływającym na pogorszenie stanu zdrowia. W przypadku zaburzeń psychicznych w okresie poporodowym bardzo ważne jest rozpoznanie czynników ryzyka przed ciążą oraz w czasie opieki nad ciężarną w okresie około- i poporodowym w celu ich złagodzenia lub eliminacji. Niektóre kobiety są narażone bardziej niż inne na wystąpienie zaburzeń emocjonalnych. Jest wskazane, aby kobieta zdawała sobie sprawę z zagrożeń. Wśród wielu działań uwzględnia się: edukację w okresie ciąży, psychoprofilaktykę, utrzymanie ciągłości opieki medycznej, zapewnienie życzliwości i wsparcia personelu medycznego, opiekę psychiczną na oddziale, współpracę z rodziną, eliminację czynników negatywnych w przebiegu ciąży i porodu, edukację oraz pomoc w okresie poporodowym w szpitalu i w domu, wzmocnienie kompetencji matki (pomoc grup wsparcia). Należy rozwijać koncepcję „pozytywnego promowania zdrowia psychicznego” przez pomoc młodym matkom w budowaniu kontaktów społecznych (często znajomości nawiązują się w szkole rodzenia), poporodowe grupy wsparcia, grupy matki i dziecka oraz w razie potrzeby bardziej konkretne dyskusje z profesjonalistami o rodzicielstwie i o wyobrażeniach na temat macierzyństwa.
Lekarz rodzinny, położnik, pediatra, położna środowiskowa odgrywają także istotną rolę w budowaniu relacji terapeutycznej z matką i pomagają w obserwacji matki w kierunku wczesnych oznak depresji. W przypadku wystąpienia podejrzenia występowania zaburzeń emocjonalnych w okresie poporodowym zasadnicze znaczenie ma odróżnienie typowych reakcji emocjonalnych od patologicznych. Służą temu specjalne sposoby oceny stanu psychicznego młodej matki. Jest to ukierunkowany wywiad zawierający aktualny stan psychiczny w opinii matki połączony z aktywnym słuchaniem oraz obserwacją ukierunkowaną 30 min/dobę (ocena umiejętności radzenia sobie z karmieniem i opieką nad dzieckiem, wcześniejsze zaburzenia psychiczne, zmiany lub dziwne zachowania kobiety niepokojące ją lub rodzinę). W obserwacji należy, zwrócić szczególną uwagę na objawy oraz ich częstość, czas trwania, intensywność, dbałość pacjentki o podstawowe potrzeby (odżywianie, sen, odpoczynek, kontakt z otoczeniem), właściwą opiekę nad dzieckiem i kontakt psychiczny. Jednym z najpewniejszych sposobów oceny stanu psychicznego jest EPDS. Wynik powyżej 10 punktów lub pozytywne zaznaczenie odpowiedzi dotyczących chęci samookaleczenia wymagaj wnikliwej oceny klinicznej stanu psychicznego kobiet w okresie połogu. W działaniach profilaktycznych bardzo ważne jest również wdrożenie do samoobserwacji, samoopieki oraz wczesnej reakcji na niepokojące objawy emocjonalne. Działania podejmuje się z zastosowaniem metod wsparcia (informacyjnych, emocjonalnych, psychicznych, rzeczowych). Udowodniono korzystny wpływ zwyczajowego wsparcia i poradnictwa w pomaganiu matkom w zmaganiach z objawami depresji i odzyskaniu kontroli nad własnym życiem. Matki akceptują tę formę bardziej niż farmakoterapię. Poradnictwo jest skuteczne w przypadku depresji łagodnej i umiarkowanej, a stosowanie leków przeciwdepresyjnych w cięższych zaburzeniach emocjonalnych i długotrwających. Ważną rolę odgrywają także wsparcie ze strony otoczenia i „racjonalne dodawanie otuchy”. Pomoc z zewnątrz można znaleźć za pośrednictwem licznych organizacji. Stosuje się także zasady i metody psychoterapii elementarnej, takie jak: asystowanie, doradzanie, zachęcanie, pouczanie, mobilizowanie, pomaganie. Zastosowanie znajdują także niespecyficzne metody psychoterapii, na przykład wzmacnianie poczucia własnej wartości, wzbudzanie nadziei, optymizmu, wsparcie psychiczne, akceptacja, życzliwość, ciepło. Ważne jest właściwe udzielanie informacji, rad, zaleceń, ułatwianie kontaktu z bliskimi (wsparcie społeczne), umożliwienie wyrażania negatywnych uczuć, ukierunkowanie wypowiedzi, odreagowanie emocji. Metody pomagające odreagować to aktywne słuchanie oraz odzwierciedlanie uczuć i emocji. W działaniach profilaktycznych ogromne znaczenie ma opieka przedporodowa, którą proponują szkoły rodzenia. Udział w nich jest jednym z najskuteczniejszych sposobów rozwiązywania problemów stojących przed położnicą. Na podstawie badań stwierdzono, że zaufanie do siebie samej, świadomość poradzenia sobie z czekającym porodem i z opieką nad dzieckiem po porodzie zwiększają się u tych kobiet. Pomoc wykwalifikowanych pracowników, którzy przekazują praktyczne informacje o problemach rodzicielstwa, ma ogromne znaczenie. Nauczanie przedporodowe może również pomóc w kontaktach poporodowych między partnerami. Należy również wspomnieć, że wsparcie emocjonalne może wpłynąć na skutki porodu. Obecność bliskiej osoby, przy kobiecie rodzącej, która wspiera ją emocjonalnie, nie tylko skraca czas porodu o połowę, zmniejsza odczuwanie bólu, ale w sposób znaczący zmniejsza częstość występowania powikłań u matki i jej dziecka. Znaczącą rolę w opiece nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą przypisuje się położnej. To właśnie położna staje się dla młodej matki najbliższą i najważniejszą osobą, której zachowanie, wiedza, życzliwość i pomoc będą miały wpływ na przebieg połogu. Trzeba pamiętać o tym, że pacjentka najpierw jako rodząca, a potem już jako matka w ciągu krótkiego okresu znajduje się po raz pierwszy w niezwykłych okolicznościach, w różnych pomieszczeniach, wśród różnych i obcych jej ludzi, że wszystko jest dla niej nieznane.
Do zadań położnej w okresie połogu należy ścisła obserwacja stanu ogólnego i położniczego, a także psychicznego. Położna powinna zwracać baczną uwagę na potrzeby emocjonalne położnicy, stanowić „podporę psychiczną”. Oddziały położnicze powinny mieć dostateczną obsadę personalną, aby położne miały co najmniej 30 minut codziennie na uważne słuchanie problemów każdej położnicy. Położna powinna zachęcić młodą matkę do opowiadania wszystkiego o swoich odczuciach i o przeżyciach związanych z porodem. Uważne, aktywne słuchanie może odnosić skutek leczniczy, a ponadto ułatwia wczesne wykrycie przypadków, w których występują lub tworzą się problemy emocjonalne. Stan psychiczny w okresie okołoporodowym ulega zmianom ze względu na ograniczenia, takie jak przeszkody (np. zmęczenie, brak snu), straty (np. urody, wolności) lub dolegliwości (np. ból, lęk). Organizm kobiety uruchamia mechanizmy obronne, które w szczególnych przypadkach są niewystarczające, aby sprostać nowej roli, jaką powoduje radykalna zmiana sytuacji życiowej. Położna powinna pomóc młodej matce włączyć się w proces odzyskiwania przez nią wewnętrznego spokoju i odnajdywania się w nowej roli, udzielając jej kilka wskazówek. Sprawą najważniejszą dla kobiety po porodzie, obok troski o dziecko, jest sen. Czułość — młoda matka bardzo teraz potrzebuje emocjonalnego wsparcia, nie powinna wstydzić się tego; śmiech — odczuwanie radości jest jedną z oznak powrotu dobrego nastroju i wewnętrznego spokoju. Położna udziela informacji na temat zdrowego stylu życia położnicy, z dużą ilością warzyw i owoców. Wiele składników odżywczych wpływa na nastrój i poziom stresu, na przykład witaminy z grupy B i C. Stres powoduje ubytek witamin i minerałów w organizmie. Położna proponuje matce wychodzenie z domu raz w tygodniu na przynajmniej 2 godziny, organizując na czas nieobecności opiekę nad dzieckiem. Motywuje ,położnicę do uprawiania gimnastyki poporodowej, gdyż ćwiczenia fizyczne powodują uwalnianie endorfin, które odpowiadają za dobre samopoczucie. Ćwiczenia dają także poczucie sukcesu, dzięki czemu człowiek ma lepsze mniemanie o sobie. Do zadań położnej należy także kierowanie matek do grup wsparcia (np. kobiety karmiące) w celu dzielenia się informacjami oraz udzielanie emocjonalnego i psychicznego wsparcia, korzystanie z konsultacji psychologicznej i psychiatrycznej. W doradztwie psychologicznym istnieje wiele metod i technik terapeutycznych, na przykład terapia poznawczo-behawioralna (metoda zmierza do osiągnięcia pozytywnego nastawienia przez korygowanie błędnych przekonań na temat siebie samego i świata), terapia interpersonalna (metoda opiera się na przeświadczeniu, że do nasilenia objawów stresu przyczynia się życie w źle funkcjonujących związkach). Położna powinna kierować kobiety z grup ryzyka do poradni specjalistycznych, takich jak Poradnia dla Kobiet w Ciąży i Matek Małych Dzieci „Początek”, Stowarzyszenie na Rzecz Niezależnych Inicjatyw Rodzinnych LATO -NA, do ośrodków psychoterapii specjalistycznej czy innych.
Czas ciąży i porodu dla wielu kobiet jest okresem długo wyczekiwanym, ale i trudnym pod względem psychologicznym. Z czysto medycznego punktu widzenia istotna jest przede wszystkim ocena dobrostanu somatycznego matki i dziecka, jednak, biorąc pod uwagę właśnie dobro matki i dziecka, nie można zapominać o tak ważnym stanie emocjonalnym kobiet ciężarnych, rodzących i położnicy.
© 2025 Lovi
powered bye-com.house