Prewencja nowotworów obejmuje działania mające na celu zapobieganie chorób nowotworowych. Wyróżnia się profilaktykę pierwotną, wtórną i trzeciorzędową.
Profilaktyka pierwotna, czyli zapobieganie– ma na celu zapobieganie powstawaniu nowotworu. Obejmuje działania ukierunkowane na wzmocnienie odporności nieswoistej (ogólny stan zdrowia) i odporności swoistej.
Do czynników sprzyjających wzmocnieniu ogólnego stanu zdrowia zalicza się: odpowiednie warunki pracy i mieszkaniowe, zdrowe odżywianie, właściwy odpoczynek.
Zapobieganie chorobom nowotworowym obejmuje także działania mające na celu zmniejszenie wpływu na organizm człowieka znanych czynników ryzyka zachorowania na nowotwory, np. palenie tytoniu, picie alkoholu.
Profilaktyka wtórna, wczesne wykrywanie– ma na celu wykrycie choroby nowotworowej w jak najwcześniejszym stadium. Oznacza to bowiem większą szansę na wyleczenie lub zahamowania rozwoju nowotworu, a także większe możliwości zapobiegania powikłaniom lub innym niekorzystnym następstwom choroby nowotworowej. Podobnie jak w przypadku profilaktyki pierwotnej, powodzenie profilaktyki wtórnej zależy od działań na różnych poziomach służby zdrowia, począwszy od lekarza rodzinnego, poprzez placówki prowadzące np. badania przesiewowe, służące wykrywaniu nowotworów już w fazie przedklinicznej wykrywalnej, aż po instytucje zajmujące się szeroko rozumianym zwalczaniem chorób nowotworowych.
Rak piersi jest najczęściej rozpoznawalnym nowotworem złośliwym u kobiet, jest również najczęstszą przyczyną zgonów z powodu chorób nowotworowych u kobiet. Obecnie jest on problemem wielu krajów ekonomicznie rozwiniętych, również Polski. Ryzyko zachorowania na nowotwór piersi dotyczy kobiet narażonych na działanie czynników środowiskowych, jest zależne od stylu życia i uwarunkowań genetycznych. Postęp związany z obecnym stanem wiedzy na temat tej choroby pozwala na wczesne wykrycie czynników ryzyka, modyfikację zachowań i znaczne ograniczenie zagrożenia tym nowotworem. Ocena oparta na indywidualnym podejściu do pacjentki pozwala na ocenę ryzyka, wyselekcjonowanie grupy kobiet o podwyższonym ryzyku i podjęcie kroków zmierzających do ograniczenia śmiertelności.
Czynniki ryzyka rozwoju nowotworu:
- Wiek – 70% zachorowań po 50 roku życia.
- Terapia hormonalna – przeciwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej jest nosicielstwo mutacji BRCA1 w wieku do 25 lat. Stosowanie środków hormonalnych w młodym wieku przez 5 lat zwiększa ryzyko zachorowania na raka o 35%.
- Promieniowanie jonizujące – ryzyko zależy od dawki i wieku osoby narażonej na ekspozycję.
- Otyłość – znacznie podwyższone ryzyko nowotworu w okresie pomenopauzalnym
- Alkohol
- Czynniki genetyczne – większe ryzyko u kobiet dziedziczących mutację genu związanego z rakiem piersi.
- Rasa biała.
Czynniki genetyczne stanowią 10% wszystkich zachorowań na nowotwory piersi. Występują one u 75% rodzin, gdzie rak piersi i jajnika dziedziczony jest jednogenowo autosomalnie dominująco. Zgodnie z zasadami dziedziczenia, każdy człowiek otrzymuje jedną kopię genu od matki drugą od ojca. Do zachorowania wystarczy posiadanie wrodzonej mutacji tylko jednej kopii genu. Może ona powodować zachorowanie w każdym kolejnym pokoleniu, zarówno u kobiet jak i mężczyzn oraz u 50% krewnych. W każdym kolejnym pokoleniu nowotwory pojawiają się u coraz młodszych osób.
Zmniejszenie ryzyka nowotworu piersi:
-
Aktywność fizyczna – intensywny wysiłek fizyczny powyżej 4 godzin w tygodniu zmniejsza ryzyko nowotworu o 30-40%.
-
Wczesna ciąża – zmniejsza ryzyko nowotworu o 50% wstosunku do kobiet zachodzących w ciążę po 35 roku życia.
-
Karmienie piersią- karmienie piersią dłużej niż 12 miesięcy zmniejsza ryzyko nowotworu o 4,3%.
-
Wczesna pierwsza miesiączka – przed 11 rokiem życia zwiększa ryzyko nowotworu o 20% w stosunku do rozpoczynających miesiączkowanie w wieku 14 lat.
-
Dieta – bogata w warzywa i owoce.
Obecnie w wielu krajach prowadzi się programy profilaktyczne pod kątem wczesnego rozpoznania raka piersi.
Przesiewowym badaniem mommograficznym objęte są kobiety w wieku 50-69 lat. W Polsce obserwuje się tendencję spadkową z powodu umieralności na raka piersi. Zaleca się wykonywanie przesiewowych badań mammograficznych co 2 lata.
W Stanach Zjednoczonych profilaktyczna mastektomia wykonywana jest u kobiet z dziedzicznymi predyspozycjami do raka piersi, których piersi mają guzowatą budowę i mammograficznie gęste gruczoły piersiowe. Najczęściej wykonywana jest podskórna mastektomia z jednoczesną rekonstrukcją piersi.
Nowotwór piersi zajmuje pierwsze miejsce wśród przyczyn zgonu z powodu nowotworów u kobiet. Skuteczność działań zmierzających do zmniejszania liczby zgonów jest ciągle niewystarczająca. Należy podjąć dyskusję i przedsięwziąć kroki, które zmotywują kobiety do brania udziału w programach profilaktycznych i prozdrowotnych. Niestety, problem zaawansowanego raka piersi wciąż poruszany jest zbyt rzadko. Ta niewiedza może powodować strach i wiele obaw u kobiet, u których diagnozuje się zaawansowaną postać choroby. Obraz samych chorych wskazuje na wiele obszarów wymagających poprawy w różnych aspektach.
W zależności od stadium klinicznego zaawansowania jest to leczenie operacyjne (amputacja piersi), radioterapia lub leczenie systemowe (chemioterapia, hormonoterapia). Wszystkie te metody leczenia są bardzo kosztowne. W USA oraz w krajach Unii Europejskiej uznano, że najskuteczniejszym instrumentem ograniczenia zachorowań i poprawy wyników leczenia nowotworów złośliwych są narodowe programy walki z rakiem. Programy te są finansowane ze środków budżetowych państwa, a działania w ramach tych programów oprócz populacyjnych badań przesiewowych obejmują także zakup nowoczesnego sprzętu diagnostyczno – leczniczego oraz działania edukacyjne w odniesieniu do społeczeństwa i kadry medycznej.
Piśmiennictwo:
- J.Markowska, R.Mądry: Zarys Ginekologii Onkologicznej. Tom I, Poznań 2012.l;
- S. Lisowska: postępowanie zmierzające do zmniejszenia ryzyka rozwoju raka piersi. Teoria i Praktyka Pielęgniarki i Położnej. Małopolskie Pielęgniarki i Położne, nr 3 maj-czerwiec 2013.
- eOnkologia News – Pismo Portalu eOnkologia.pl.
- Program Profilaktyki Raka Piersi. Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjny program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Zachodniopomorskie Centrum Onkologii.
