Narząd ruchu jest pojęciem kompleksowym obejmującym wiele struktur związanych z czynnością podporową, ruchową i statyką. W chorobach narządu ruchu niezmiernie ważne jest określenie zarówno struktur anatomicznych objętych procesem chorobowym, jak również czynników uszkadzających.
W części przypadków czynniki te uszkadzają wyłącznie lub przede wszystkim elementy układu ruchu.
Znacznie częściej jednak uszkodzenie stawów i tkanek okołostawowych jest tylko jednym z elementów obrazu klinicznego choroby ogólnoustrojowej, układowej lub wielonarządowej.
Z praktycznego punktu widzenia tak zwane dolegliwości stawowe można podzielić na bóle stawów będące wynikiem urazu i jego skutków oraz wywołane nieurazowymi przyczynami, określanymi mianem chorób reumatycznych
(tj. nieurazowych zmian chorobowych w układzie ruchu, ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń o charakterze zapalnym i układowym).
Każdy czynnik uszkadzający działający na staw powoduje w mniejszym lub większym stopniu:
-
zmianę struktury wewnętrznej tkanki – zwyrodnienie, którego skrajnym wyrazem jest martwica; zwyrodniała tkanka może zostać zgnieciona lub z łamana nawet pod wpływem normalnego obciążenia,
-
proces naprawczy – proliferację komórek i substancji międzykomórkowej, nieraz nawet w nadmiarze,
-
tzw. odczyn zapalny, który - nie wnikając w złożone zjawiska biochemiczne - prowadzi do wzrostu przepuszczalności naczyń (obrzęk, wysięk) i do tworzenia się komórek „zapalnych” pochodzenia szpikowego, limfatycznego i tkankowego.
Najczęściej występujące schorzenia narządu ruchu można najogólniej podzielić na następujące grupy:
-
Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego,
-
Zmiany pourazowe,
-
Choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów,
-
Choroby stawów o etiologii zapalnej,
-
Choroby metaboliczne tkanki kostnej,
-
Nowotwory.
Objawy chorób narządu ruchu:
· bóle o różnym nasileniu,
· sztywność (często poranna),
· zmniejszenie ruchomości stawów,
· utykanie,
· trzeszczenia – mogą być odczuwalne przy ruchach stawu z powodu tarcia o siebie nierównych powierzchni stawowych,
· guzki na paliczkach,
· zniekształcenia okolicy stawów,
· ogólne osłabienie.
W przebiegu chorób zwyrodnieniowych można wyróżnić:
· okresy stabilizacji – objawy mają w miarę stałe nasilenie, występują tylko przy ruchu
· okresy zaostrzeń – przebiegają z nasileniem bólu i sztywności stawu; objawy występują również w spoczynku i w godzinach nocnych; często dochodzi do poszerzenia obrysów stawu związanego z nagromadzeniem w jego wnętrzu płynu wysiękowego, powstającego w wyniku stanu zapalnego w odpowiedzi na kolejne uszkodzenie chrząstki i inne nieznane przyczyny.
Czynniki wywołujące choroby narządu ruchu:
· Otyłość (nadmierna masa ciała) – im większa masa ciała, tym większe ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej (zwłaszcza kolan). Redukcja nadwagi zmniejsza zagrożenie rozwojem choroby.
· Osłabienie mięśni otaczających staw – stabilizują one staw i zapewniają płynność ruchu, dlatego tak ważne jest dbanie o dobrą kondycję fizyczną.
· Czynniki zawodowe – choroba zwyrodnieniowa kolana może być spowodowana m.in. częstym klęczeniem lub zginaniem kolana, stawów biodrowych – podnoszeniem ciężkich przedmiotów lub długotrwałym staniem, stawów rąk – narażeniem na wibracje.
· Uprawianie sportu – niektóre formy aktywności fizycznej związane są z nadmiernym przeciążeniem stawów i urazami, np. podnoszenie ciężarów, piłka nożna, zapasy, spadochroniarstwo, taniec – zwłaszcza uprawiane wyczynowo.
· Zaburzenia budowy stawu, np. wrodzona dysplazja biodra, koślawość i szpotawość kolan, niestabilność stawu po urazie; można je korygować poprzez rehabilitację, używanie odpowiednich przyrządów ortopedycznych lub leczenie operacyjne.
· Wiek – ryzyko wystąpienia choroby układu ruchu zwiększa się z wiekiem.
· Płeć żeńska – po menopauzie zwiększa się ryzyko chorób zwyrodnieniowych,
· Czynniki genetyczne, zwłaszcza w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów rąk i kolan.
PIŚMIENNICTWO :
-
Istrati, M. Trzęsiorowski, J. Dobrogowski: Zespoły bólowe narządu ruchu. Choroba zwyrodnieniowa stawów: leczenie – stan wiedzy na rok 2012. Terapia 2012, nr 20, s. 43–49.
-
W. Tłustochowicza: Ból w chorobach stawów, Poznań 2010, Termedia Wydawnictwa Medyczne.
-
Stanisławska-Biernat E.: Społeczne i ekonomiczne aspekty choroby zwyrodnieniowej stawów. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 2008, nr 118, s. 50-53.
-
Zimmermann-Górskiej I. : Reumatologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008. ISBN 978-83-200-3155-3.
-
Zimmermann Górska I.: Choroba zwyrodnieniowa stawów – nowe spojrzenie?. Medycyna Praktyczna 2004, nr 9, s. 158-164.
