Rehabilitacja kobiet w okresie połogu po porodzie siłami natury
Wprowadzenie postępowania rehabilitacyjnego w połogu przyśpiesza przebieg zmian zachodzących w organizmie kobiety. Ćwiczenia ruchowe oraz wczesne uruchomienie położnicy zapobiega różnym powikłaniom, szczególnie zakrzepowemu zapaleniu żył w połogu, maja wpływ na polepszenie funkcjonowania układów krążenia, oddechowego i moczowego. Ćwiczenia przyśpieszają obkurczanie się mięśnia macicy oraz jej opróżnianie.
Celem rehabilitacji w połogu jest:
- przyśpieszenie i ułatwienie zmian regeneracyjnych w układach i narządach wewnętrznych kobiety, zmienionych ciążą, porodem
- profilaktyka lub likwidacja powikłań ciąży, porodu i połogu
- osiągnięcie w optymalnym czasie równowagi psychofizycznej kobiety sprzed okresu ciąży
Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań, specjalne ćwiczenia ruchowe w połogu wprowadza się po 10-12 godzinach po porodzie fizjologicznym.
Po porodzie dobór ćwiczeń uzależniony jest od: rodzaju i przebiegu porodu, doby porodu, stanu psychicznego położnicy.
Po porodzie dobór ćwiczeń uzależniony jest od:
- rodzaju i przebiegu porodu
- doby połogu
- stanu psychofizycznego położnicy, który zależy od ewentualnie zaistniałych powikłań w okresie ciąży czy połogu, względnie istniejących już przed ciążą.
Ze względu na charakter zmian w ustroju kobiety oraz cel ćwiczeń i odpowiednich ich dobór, wczesny okres połogu dzieli się na:
• I podokres połogu
- 1-2 doba po porodzie siłami natury
- 1-3 doba po porodzie operacyjnym
• II podokres połogu - 3-5 doba po porodzie siłami natury
- 4-7 doba po porodzie operacyjnym
• III podokres połogu - do 14 doby po porodzie
Zadaniami psychofizycznego postępowania po porodzie fizjologicznym, w I podokresie połogu (1-2 dobie) są:
- profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył w połogu
- zapobieganie obniżeniu narządu rodnego i nietrzymaniu moczu
- likwidacja zmęczenia okołoporodowego
- stymulacja laktacji
- szybsze obkurczanie się mięśnia macicy i jej opróżnianie
- poprawienie perystaltyki jelit
- ułatwienie mikcji i defekacji
- wczesne uruchomienie – pionizacja
Profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył w połogu polega na wykonywaniu: ćwiczeń czynnych stóp i dłoni, ćwiczeń izometrycznych kończyn dolnych, górnych oraz tułowia, wczesnej pionizacji poprzedzonej ćwiczeniami.
Zapobieganie obniżaniu narządu rodnego i nietrzymaniu moczu realizuje się przez:
- ćwiczenia synergistyczne mięśni krocza i dna miednicy, czyli ćwiczenia izometryczne mięśni przywodzicieli i ud, brzucha i pośladków
- pionizację z leżenia bokiem, bez fazy siadu.
Zmęczenie okołoporodowe, które jest między innymi wynikiem długotrwałego wysiłku, a tym samym przemian w tkance mięśniowej polegających na zwiększaniu mięśni likwiduje szybciej stymulację układów krążenia, oddechowego i nerwowego, stosując: - ćwiczenia izometryczne oraz czynne mięśni kończyn górnych i dolnych, klatki piersiowej, grzbietu
- ćwiczenia rozluźniające mięśni karku
- oddychanie torem przeponowym
Podobne postępowanie z wyjątkiem ćwiczeń rozluźniających ma miejsce w przypadku stymulacji laktacji.
Poprzez właściwie stosowaną rehabilitację, przy fizjologicznym przebiegu połogu oraz procesu laktacji, dochodzi do szybszego zwijania się macicy i jej oczyszczania.
Zasady stosowania ćwiczeń w pierwszym podokresie połogu (1-2 doba po porodzie fizjologicznym):
- czas wykonywania ćwiczeń: 10-12 minut
- stopniowanie wysiłku według przyjętych metod
- dynamika ćwiczeń (szybka zmiana ćwiczeń, mała liczba powtórzeń), pozycje ćwiczeń: leżenie tyłem – kończyny tylne ugięte, leżenie bokiem, leżenie przodem (pozycja ta jest zalecana ze względu na jej korzystny wpływ na perystaltykę jelit oraz na procesy oczyszczania się macicy)
- przeciwwskazaniem są pozycje do ćwiczeń w siadzie i rozkroku oraz długotrwałe chodzenie i stanie
- pionizacja wykonywana z leżenia bokiem, bez fazy siadu
Przeciwwskazania do ćwiczeń ruchowych w 1-2 dobie po porodzie fizjologicznym:
- wysoka temperatura
- znaczny ubytek krwi podczas porodu
- choroby układu krążenia]- powikłania porodu i połogu
- inne przyczyny, o których decyduje lekarz
W pierwszych dobach po porodzie siłami natury pozycja siedząca jest bardzo niekorzystna, gdyż wytworzone w ten sposób ciśnienie śródbrzusze powoduje dalsze rozciąganie się tkanek miękkich przepony moczowo- płciowej. Uraz okołoporodowy mięśni dna miednicy i krocza (tkanki miękkie ulegają zgnieceniu, rozciągnięciu, często nacięciu i pęknięciu) powoduję zaburzenie funkcji podtrzymująco- nośnej przepony moczowo – płciowej. Funkcja ta wraca do normy w pozycji poziomej około dwóch tygodni, bez względu na stopień urazu podczas porodu. Pozycja siedząca w pierwszym tygodniu po porodzie siłami natury może prowadzić do obniżenia narządu rodnego i nietrzymania moczu jeszcze w połogu lub w przyszłości.
W drugim podokresie połogu (3-5) po porodach siłami natury, zadaniami do ćwiczeń są:
- zapobieganie obniżaniu się narządu rodnego
- aktywizacja mięśni brzucha
- dalsza stymulacja laktacji
- korygowanie postawy w czasie chodu
- instruktaż wraz z nauką właściwych ćwiczeń do stosowania w kolejnym trzecim podokresie połogu
W dalszych okresach połogu (drugim i trzecim) położnica powinna stosować terapię ruchem o charakterze ćwiczeń ogólno usprawniających, ze zwróceniem uwagi na ćwiczenia izometryczne, czynne właściwe i z oporem mięśni krocza i dna miednicy oraz mięśni brzucha. Początkowo należy uwzględnić odpowiednie pozycje do ćwiczeń mięśni brzucha, aby nie pogłębiać ich słabej elastyczności, a tym samym lordozy. Niewskazane są zatem obciążenia fizyczne i wczesne podejmowanie treningów przez sportsmenki.
Okres 6 tygodni po porodzie, w którym następuje cofanie się zmian powstałych w następstwie ciąży i porodu nazywa się połogiem.
Sześciotygodniowy czas trwania połogu dzieli się na trzy okresy:
- pierwszy obejmuje okres 6 doby
- drugi – od 7 doby do 6 tygodni
- trzeci – od osiągnięcia pełnej sprawności fizycznej, w której stosuje się odpowiednio dobrane zestawy ćwiczeń
Ćwiczenia w 1 i 2 dobie połogu po porodzie fizjologicznym
Ćwiczenie 1
Zmiana pozycji w łóżku. Z pozycji leżącej na plecach przejść do pozycji na boku, a następnie na brzuchu. Zmianę położenia ciała wykonać kilkakrotnie w ciągu dnia.
Ćwiczenie 2
Wczesna pionizacja. Z pozycji leżącej na boku należy przejść do klęku podpartego, przesunąć się na brzeg łóżka, powoli opuścić i postawić jedną nogę na podłodze, potem drugą, następnie oderwać ręce od łóżka i przejść do pozycji stojącej. Przejście zleżenia Dos tania z pominięciem siadu jest wskazane u kobiet, u których wykonano nacięcie krocza. Taki sposób wstawania pozwala odciążyć mięśnie krocza i odbarczyć dno miednicy, co zmniejsza ucisk narządów wewnętrznych.
Ćwiczenie 3
Od początku połogu zwracamy uwagę na prawidłową postawę w pozycji stojącej, a więc głowę unosimy wysoko, klatkę piersiową wysuwamy lekko do przodu, brzuch i pośladki napinamy, nogi ustawiamy blisko siebie.
W skorygowanej postawie stojącej ćwiczymy marsz w miejscu, podczas chodzeni stosujemy „chód Japonki” (uda złączone, nogi wykonują ruch w stawach kolanowych i skokowych)
Ćwiczenie 4
W pozycji leżącej na brzuchu – przeciągnąć się: ręce wyciągnięte przed sobą i złączone, nogi wyprostowane i złączone. Unieść głowę i wyciągać jak najdalej ręce do przodu, z jednoczesnym napięciem mięśni brzucha i pośladków – wytrzymać, a następnie rozluźnić się.
Ćwiczenie 5
W pozycji leżącej na plecach, krążenie stóp w prawo, następnie w lewo.
Ćwiczenie 6
W pozycji leżącej na plecach, naprzemienne lub jednoczesne zginanie grzbietowo i podeszwowe stóp.
Ćwiczenie 7
W pozycji leżącej na plecach, zginanie palców stóp, następnie szerokie ich rozstawianie.
Ćwiczenie 8
W pozycji leżącej na plecach, energiczne zaciskanie i otwieranie dłoni.
Ćwiczenie 9
W pozycji leżącej na plecach, energiczne zaciskanie i otwieranie dłoni.
Ćwiczenie 10
W pozycji leżącej na plecach, zgięcie i uniesienie przedramion – wdech, wyprostowanie – wydech.
Ćwiczenia w 3 i 4 dobie połogu po porodzie fizjologicznym
Powtórzyć ćwiczenia z 1 i 2 doby – usprawniające układ krążenia i oddychania – a następnie dołączyć ćwiczenia uelastyczniające mięśnie brzucha i dna miednicy.
Ćwiczenie 1
Leżenie na plecach. Zgiąć lewą nogę- wdech, wyprostować – wydech. T samo wykonać prawą nogą.
Ćwiczenie 2
Leżenie na plecach, nogi zgięte, ramiona w bok. Przenieść nogi na lewą stronę (bez odrywania tułowia od podłoża), powrót do pozycji wyjściowej. To samo wykonywać w prawą stronę.
Ćwiczenie 3
Leżenie na plecach. Unieść klatkę piersiową – wdech, powrót do leżenia – wydech.
Ćwiczenie 4
Leżenie na plecach. Ramiona w bok – wdech, unieść ręce wyprostowane do złączenia dłoni – wydech.
Ćwiczenie 5
Leżenie na brzuchu. Trzymając się wezgłowi łóżka, wdech – wykonać skręt tułowia w lewo, powrót do leżenia – wydech. To samo wykonać w prawo.
Ćwiczenia w drugim okresie połogu ( od 7 doby do 6 tygodni)
Ćwiczenie 1
Leżenie na plecach. Maksymalne ugięcie nóg – wdech, a następnie wyprost i powolne opuszczanie nóg wyprostowanych – wydech.
Ćwiczenie 2
Leżenie na plecach, nogi zgięte. Unieść biodra, silnie napinać mięśnie dna miednicy, wytrzymać, rozluźnić i powrócić do pozycji wyjściowej.
Ćwiczenie 3
Leżenie na boku, nogi wyprostowane. Unieść nogę do góry – wdech, opuścić – wydech. To samo wykonać na drugim boku.
Ćwiczenie 4
Klęk prosty, ramiona w bok. Krążenie tułowiem w prawą, a następnie lewą stronę.
Ćwiczenie 5
Klęk prosty, ramiona w bok. Skręt tułowia ze skłonem w prawo (starać się dotknąć prawą dłonią lewej piety. To samo wykonać w lewo.
Ćwiczenie 6
Pozycja stojąca w lekkim rozkroku, ramiona w górze. Skłon tułowia w kierunku stopy lewej, powrót do pozycji wyjściowej. To samo w kierunku stopy prawej
Ćwiczenia w trzecim podokresie połogu
Ćwiczenie 1
W pozycji stojącej, z rękoma opartymi na krześle, ćwiczymy bieg w miejscu, uderzając piętami o pośladki
Ćwiczenie 2
Stanie w niewielkim rozkroku, ramiona w górze. Skłon tułowia w przód, a następnie luźne, wahadłowe ruchy ramionami w prawo i w lewo; powrót do pozycji wyjściowej
Ćwiczenie 3
Klęk prosty, ramiona wyprostowane do przodu. Siad w lewym udzie – przejść do klęku – a następnie na prawym
Ćwiczenie 4
Leżenie na plecach „rowerek:, czyli naprzemianstronne zginanie i prostowanie nóg w stawach biodrowych, kolanowych, skokowych
Ćwiczenie 5
Z pozycji leżącej na plecach przerzucić nogi w górę: tzw.: świeca; ręce podtrzymują biodra. Szybkie i luźne wyrzucanie bóg w górę.
Ćwiczenie 6
Leżenie na plecach, ręce wzdłuż tułowia, nogi zgięte, stopy oparte na podłożu. Rozchylanie kolan na zewnątrz, a następnie łącznie ich z jednoczesnym napinaniem pośladków i mocnym ściskaniem kolan.
Profilaktycznie stosuje się już od pierwszej doby po porodzie i podczas całego okresu połogu specjalistyczne ćwiczenia ruchowe, gdy nie ma przeciwwskazań. Ćwiczenia wpływają na lepsze i szybsze gojenie się tkanek oraz na uzyskanie elastyczności i pełnego napięcia mięśni dna miednicy i krocza, mięśni brzucha. Takie postępowanie, jak również kontrolne badania lekarskie oraz właściwy tryb życia pozwalają położnicy na odzyskanie pełnej sprawności psychofizycznej.
Rehabilitacja w okresie połogu po porodzie operacyjnym
Zadaniami rehabilitacji po porodzie operacyjnym, wykonanym cięciem cesarskim, w pierwszym podokresie połogu (w 1-3 dobie), są:
• profilaktyka zakrzepowego zapalenia żył w połogu,
• zapobieganie powikłaniom ze strony układu oddechowego (szczególnie po cięciach cesarskich wykonanych przez powłoki brzuszne w linii pośrodkowej ciała),
• przyspieszenie ewakuacji środków znieczulających,
• zapobieganie zrostom otrzewnej (po cięciach cesarskich wykonanych przez powłoki brzuszne w linii pośrodkowej ciała),
• poprawa ukrwienia w obrębie pola operacyjnego (likwidacja zastojów krwi żylnej i chłonki, szybsze gojenie się rany),
• stymulacja laktacji
• pionizacja z uwzględnieniem fazy siadu w odciążeniu.
Ćwiczenia rozpoczyna się po 12 lub 24 godzinach od cięcia cesarskiego, gdy nie ma powikłań oraz bez względu na rodzaj znieczulenia. Ćwiczenia powinno wykonywać się w tempie umiarkowanym i spokojnym. Czas trwania ćwiczeń to 10-15 minut. Ćwiczenia wykonywane są w następujących pozycjach: leżenie przodem, bokiem – kończyny dolne ugięte lub wyprostowane – siad w odciążeniu (stanie i spacer ograniczony w czasie).
Rodzaj stosowanych ćwiczeń usprawniających po cięciu cesarskim w I dobie:
• ćwiczenia przeciwzakrzepowe, poprawiające krążenie krwi obwodowej,
• ćwiczenia oddechowe torem piersiowym,
• nauka prawidłowego odkasływania (przy stabilizacji rany pooperacyjnej),
• ćwiczenia czynne kończyn górnych,
• ćwiczenia czynne kończyn dolnych (nie angażując mięśni brzucha),
• ćwiczenia czynne mięśni grzbietu,
• ćwiczenia mięśni pośladków (mięśni czworogłowych uda),
• ćwiczenia obarczające mięśnie krocza,
• nauka prawidłowego odwracania się na boki (przy rozluźnionych mięśniach brzucha, czyli przy zgiętych kończynach dolnych),
• pionizacja (siad na łóżku przy rozluźnionych mięśniach brzucha),
• chodzenie.
W II dobie powtarzamy ćwiczenia z I doby oraz dodajemy ćwiczenia leżenia na brzuchu (dwa razy dziennie po 30 minut), które mają na celu:
• zapobieganie zrostom pooperacyjnym,
• poprawę pracy układu pokarmowego,
• prawidłowe i szybkie obkurczanie się macicy.
W drugim podokresie połogu u położnic po porodzie operacyjnym (doby od 4-7) zadania do ćwiczeń są podobne jak w pierwszych dobach, natomiast intensywność ćwiczeń jest większa. Metody postępowania uzupełnia się torem piersiowo – brzusznym.
W trzecim podokresie połogu (doby 8-14) zadaniami do ćwiczeń są:
• polepszenie funkcjonowania układu krążenia ( ćwiczenia izometryczne) i czynne właściwe mięśni kończyn dolnych, górnych, szyi.
• polepszenie funkcjonowania układu oddechowego
• dalsza stymulacja laktacji (ćwiczenia izometryczne mięśni klatki piersiowej oraz kończyn górnych)
• stymulacja mięśni brzucha powierzchniowych i głębokich (łagodne ćwiczenia mięśni brzucha, wykonywane przez synergizm, pozycja: leżenie tyłem, kończyny dolne ugięte)
• korygowanie postawy w czasie kilkuminutowego spaceru
• uzyskanie równowagi psychicznej
Ponadto u wszystkich położnic, bez względu na rodzaj odbytego porodu, korzystne jest wprowadzenie w drugim i trzecim podokresie połogu ćwiczeń relaksu biernego i czynnego w formie muzykoterapii. Stymulacja układu nerwowego muzyką pozwala na łatwiejsze wyrównywanie procesów pobudzania i hamowania, a więc stanów radości, depresji, lęków.
BIBLIOGRAFIA:
• Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, Jadwiga kozłowska, Kraków 2006
• Rehabilitacja w położnictwie i ginekologii, Włodzimierz Fijałkowski, Wrocław 1998
