Obserwacja skóry dziecka i jego błon śluzowych powinna być rutynową czynnością w trakcie pielęgnacji dziecka. Swoją wiedzę położna powinna przekazywać rodzicom i uświadamiać jak wielu cennych informacji może przynieść obserwacja w kierunku rozpoznania chorób skóry. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że skóra to największy narząd organizmu człowieka, stanowi barierę dla czynników fizycznych, chemicznych, mechanicznych, ochrania organizm przed utratą płynów wewnątrzustrojowych, odbiera bodźce zewnętrzne, a także stanowi miejsce przebiegu szeregu reakcji układu immunologicznego. Oto charakterystyka kilku wybranych chorób, z którymi można się spotkać u dzieci.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłym i nawrotowym schorzeniem, rozwijającym się na podłożu zaburzeń w układzie immunologicznym które należy do grupy chorób atopowych. Choroba rozpoczyna się najczęściej w 2-3 miesiącu życia i charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem z okresami zaostrzeń. Atopowe zapalenie skóry, pojawiające się już w okresie wczesnego dzieciństwa, aż w 45-60% przypadków może utrzymywać się poza okresem dojrzewania płciowego, a u 40-60% chorych istnieje wysokie ryzyko rozwoju objawów atopii ze strony innych narządów.
Przyczyny: Etiologia atopowego zapalenia skóry nie jest do końca poznana, jednak uważa się, że główną rolę w jej powstaniu odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe.
Na podstawie obserwacji klinicznych potwierdzono dziedziczenie predyspozycji do zachorowania na AZS. U dzieci spośród których jedno z rodziców jest dotknięte tym schorzeniem obserwuje się 60% prawdopodobieństwa występowania atopii, natomiast gdy chorują obydwoje rodzice odsetek ten wzrasta do 80%. Do czynników środowiskowych, które powodują zapalenie i podrażnienie prowadzące do zniszczenia bariery ochronnej skóry umożliwiającej przedostawanie się do organizmu innych szkodliwych czynników należy wymienić przede wszystkim:
• substancje drażniące
• alergeny zarówno wziewne, jak i kontaktowe,
• klimat
• potliwość
• drobnoustroje
• niektóre pokarmy
• wełna
Czynniki powodujące nasilenie objawów AZS:
• środki drażniące i alergeny - podrażnienie mechaniczne, mydła, rozpuszczalniki, konserwanty, detergenty, wełna, wietrzny klimat, nadmierne pocenie się
• alergeny wziewne - roztocza kurzu domowego (Dematophagoides pteronyssinus), pleśnie, pyłki, sierść zwierząt
• drobnoustroje - Staphylococcus aureus, drożdżaki, dermatofity z gatunku Trichophyton
• pokarmy - jajka, mleko, soja, orzechy, ryby, skorupiaki, pszenica
• inne - stres, czynniki psychiczne
Objawy: pojawia się swędzenie, któremu czasami towarzyszy budzenie się w nocy i płacz; dziecka trze buzią o pościel i drapie się. W miejscach pocierania i drapania pojawiają się jasnoczerwone, łuszczące się plamy, występujące najczęściej na policzkach i przegubach rączek u niemowląt, a u dzieci powyżej 2 lat w zgięciach i fałdach skóry. Plamki te mogą się rozprzestrzenić na pośladki. Często chora skóra ulega zgrubieniu, a u dzieci o cimnej karnacji może wytwarzać więcej melaniny, co sprawia, że zgrubienia wydają się czarne. Czasami pojawia się wysięk, może dojść do wtórnego zakażenia gronkowcem. Pojawiają się grudkowo – pęcherzykowe zmiany chorobowe, które wypełniają się treścią, po czym prze nasilającym się swędzeniu, sączą się i pokrywają strupem.
Postępowanie profilaktyczne:
Prawidłowa i odpowiednio wcześnie zastosowana profilaktyka u chorych na atopowe zapalenie skóry ma ogromne znaczenie jako jeden z podstawowych elementów leczenia, który może zmniejszać ryzyko rozwoju objawów chorobowych ze strony innych narządów poza skórą. Profilaktyka AZS obejmuje profilaktykę pierwotną (pierwszorzędową), wtórną (drugorzędową) oraz trzeciorzędową.
Profilaktyka pierwotna dotyczy dzieci obciążonych ryzykiem rozwoju atopii, u których nie obserwuje się jeszcze objawów chorobowych. Metody profilaktyki pierwotnej obejmują:
• karmienie naturalne noworodków (min. przez 6 miesięcy) i niemowląt
• odpowiednią dietę matek karmiących, w której wyeliminowano takie pokarmy, jak mleko krowie, jajo kurze, ryba, soja i orzechy
• opóźnione i stopniowe rozszerzanie diety dziecka w zakresie pokarmów stałych
• ograniczenie ekspozycji organizmu dziecka na środowiskowe alergeny powietrzno pochodne dotyczy głównie takich alergenów jak roztocze kurzu domowego, alergenów pochodzenia zwierzęcego (koty, psy), zanieczyszczenia środowiska przez dym tytoniowy itd. Oraz alergenów pochodzenia roślinnego oraz zanieczyszczenia powietrza.
Leczenie miejscowe:
Podstawą leczenia miejscowego chorych na AZS w związku ze znaczną suchością skóry jest odpowiednie nawilżanie i natłuszczanie skóry, czyli jej właściwa pielęgnacja co zapobiega nawrotom atopowego zapalenia skóry. Skóra osoby z AZS najlepiej toleruje preparaty na bazie wazeliny, maści cholesterolowej. Zalecane są emulsje do kąpieli, kremy, lotio, maści, itd. o pH 5,5, które nawilżając i natłuszczając skórę pomagają w kontroli nieprzyjemnego objawu choroby jakim jest świąd przez co zmniejszają konieczność stosowania miejscowych preparatów glikokortykosteroidowych. Odpowiednia pielęgnacja skóry może być niekiedy jedyną i wystarczającą metodą leczenia atopowego zapalenia skóry.
U osób, u których stan zapalny skóry jest silniej wyrażony wskazane jest stosowanie miejscowych środków glikokortykosteroidowych, które zmniejszają nieprzyjemne objawy oraz stan zapalny. W przypadku przewlekłego stosowania zbyt wysokich stężeń miejscowych leków glikokortykosteroidowych wystąpić mogą zaniki skórne, zapalenie skóry dookoła ust, na wargach, fitopigmentacja (zmniejszenie barwnika skóry).
Jeśli doszło do zakażenia zmian zapalnych konieczne może być okresowe włączenie antybiotykoterapii miejscowej. U wielu chorych na AZS wykazano korzystny wpływ promieni słonecznych powodujący nawet całkowita remisje objawów chorobowych.
Leczenie ogólne: W leczeniu ogólnym stosuje się środki przeciwhistaminowe, przeciwzapalne, przeciwświądowe oraz uspokajające.
PIELUSZKOWE ZAPALENIE SKÓRY (rumień pieluszkowy) – to wysypka lub podrażnienie ciała w miejscach stykających się z pieluszką. Nie leczone może doprowadzić do zakażeń grzybiczych lub bakteryjnych.
Pupę dziecka mogą podrażniać:
• detergenty zawarte w mydle i środkach myjących, w proszkach użytych do prania pieluch i ubranek
• kosmetyki pielęgnacyjne nieodpowiednie dla małego dziecka
• niewygodne, źle dopasowane pieluszki – nie dość miękkie, zbyt małe lub za duże
• nadmierna wilgotność i ciepłota, jakie powstają w długo nie zmienianej pieluszce lub takiej, która nie jest wystarczająco chłonna.
Zapobieganie i leczenie:
• dokładnie osuszamy pupę dziecka, zmieniamy pieluszkę jak najszybciej po oddaniu moczu i stolca, dokładnie osuszamy pośladki po umyciu, stosujemy odpowiednie zasypki lub maści,
• zapewniamy dostęp świeżego powietrza – wietrzenie pośladków,
• zmieniamy rodzaj pieluszek
POTÓWKI
Noworodki mają dość słabo rozwinięte gruczoły potowe i dlatego zdecydowanie gorzej od ludzi dorosłych radzą sobie z wysoką temperaturą. Jeśli malec jest zbyt ciepło przykryty lub ubrany, na jego karku, piersiach, a także w okolicy krocza pojawiają się potówki.
Nagromadzony w porach skóry pot tworzy drobne czerwone pęcherzyki (wielkości łebków od szpilki) i grudki. Potówki można zlikwidować, przecierając je kilka razy dziennie gazą zwilżoną roztworem sody oczyszczonej (łyżeczka sody na filiżankę wody) lub kąpiąc malca w rumianku, wodzie z dodatkiem krochmalu albo nadmanganianu potasu (woda ma być lekko różowa). Potówki nie są groźne, pęcherzyki szybko przysychają.
W tych samych miejscach co potówki mogą pojawić się zmiany uczuleniowe. Dość łatwo je odróżnić, bo są to zwykle większe, płaskie czerwone plamy (a nie pęcherzyki), które się zlewają.
Zapobieganie: w pokoju, gdzie śpi dziecko, temperatura nie powinna przekraczać 19°C, skóra malucha musi oddychać: nie przykrywamy go zbyt mocno, ubieramy w luźne bawełniane ubranka “na cebulkę”.
CIEMIENIUCHA
Stosunkowo często zdarzają się zaburzenia pracy gruczołów łojowych noworodka, odpowiedzialnych za natłuszczenie skóry. Jeśli łoju wydziela się zbyt dużo, na skórze głowy pojawiają się tłuste łuski, czyli tak zwana ciemieniucha. Nie wygląda zbyt pięknie, ale nie jest groźna. Wbrew temu, co myślano dawniej, jej wystąpienie nie zależy od sposobu karmienia ani pielęgnacji dziecka.
Ciemieniucha zwykle po 2-3 miesiącach sama ustępuje, ale stanie się to szybciej, jeśli będziemy często dokładnie myć i wyczesywać główkę dziecka delikatną szczoteczką. Duże łuski dobrze jest najpierw zmiękczyć, nacierając je wazeliną albo oliwką dla dzieci.
Ta dziecięca przypadłość nie wymaga interwencji lekarza, chyba żeby nie ustępowała dłużej albo łuski i strupki pojawiły się nie tylko na głowie.
PLEŚNIAWKI
Pojawiają się one zwykle w czasie choroby lub po kuracji antybiotykiem. Wywołuje je grzyb bielnik biały (Candida albicans)
Objawy: białe wypukłe plamy na błonie śluzowej jamy ustnej. Występują na wewnętrznej stronie policzków, czasami na języku, na górnym podniebieniu i na dziąsłach. Przy próbie usunięcia stają się czerwone i mogą krwawić. Infekcja jest bolesna i może utrudniać karmienie.
Zapobieganie: starannie myjemy ręce przed każdym karmieniem; gotujemy przez kilka minut smoczki i butelki niemowlęcia (nigdy nie bierz smoczka do ust przed podaniem go dziecku!); gdy dziecko przyjmuje antybiotyk, dajemy mu zawsze także lakcid lub jogurty.
Bibliografia:
D. Sieroń, A. Sulewski “Lepetytorium Pediatria” Elsevier Urban & Partner 2012
W. Kawalec, R. Grenada “Pediatria” Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2013
Richard B. Goldbloom "Wywiad i badanie w pediatrii"Elsevier Urban & Partner 2012
