Chorobą popromienną nazywamy wszelkie chorobowe zmiany ogólnoustrojowe, będące skutkiem nadmiernego promieniowania jonizującego.
Jest ono niebezpieczne dla ciężarnych oraz płodu wówczas narażenia na ekspozycję wysokimi dawkami promieni bądź małymi dawkami na przestrzeni dłuższego czasu.
Promieniowanie jest szczególnie szkodliwe dla płodu w okresie pierwszego trymestru ciąży, ponieważ w tym czasie zachodzi bardzo wiele procesów warunkujących dalszy rozwój dziecka.
Sztuczne źródła promieniowania:
- Rtg w medycynie,
- Izotopy używane w przemyśle,
- Nieszczelne elektrownie atomowe i składowiska odpadów promieniotwórczych oraz dwóch bomb jądrowych i termojądrowych.
Niektóre z pierwiastków promieniotwórczych mają szczególne powinowactwo do organizmów żywych. Jod 131 wbudowuje się w tarczycę, stront 90 wbudowuje się tam gdzie powinien być wapń, cez 137 powinowactwo do mięśni.
Choroba popromienna jest chorobą komórek organizmu i najbardziej narażone są na nią komórki będące w stanie intensywnego podziału : szpik kostny, zarodek, dzieci.
Skutki napromieniowania rozróżnia się jako somatyczne ( mogą być przyczyną nowotworów) i genetyczne ( wywołują zmiany w komórkach rozrodczych, które są przekazywane następnym pokoleniom w postaci kalectwa).
Mianem choroby popromiennej nie określa się miejscowych skutków oddziaływania promieniowania takich jak martwica czy oparzenia tkanek przez lecznicze stosowanie promieniowania.
Choroba popromienna może mieć przebieg ostry lub przewlekły.
Ostra choroba popromienna w zależności od dawki ma następujące postacie:
• subkliniczne 0% śmiertelności. Zmniejszona ilość limfocytów,
• hematologiczne 25% śmiertelności. Represja szpiku kostnego,
• jelitowe uszkodzenie nabłonka, 50 – 100% śmiertelność, wrzody,
• mózgowa – 100% śmiertelność – neurologiczna,
• enzymatyczna – rozerwanie wiązań chemicznych białek.
Odległe skutki jednorazowego napromieniowania lub długotrwałego narażenia na powtarzające się małe dawki promieniowania. Ujawnia się ona po kilku lub kilkunastu latach w postaci następujących schorzeń :
• nowotwory ( białaczki, kości, tarczycy, chłoniaki),
• przyspieszenie starzenia się ( skrócenie życia),
• bezpłodność,
• choroby oczu typu zaćma,
• zaburzenia hormonalne.
Promieniowanie jonizujące ma bardzo negatywny wpływ na rozwój płodu.
Istotnym faktem jest w jakim momencie zadziałało promieniowanie jonizujące. Napromieniowanie zygoty lub zarodka jeszcze przed zagnieżdżeniem się w macicy najprawdopodobniej doprowadzi do jego zniszczenia. W okresie tym może dojść również do nieprawidłowego zagnieżdżenia się jaja, niewłaściwego uformowania łożyska oraz wczesnych wad rozwojowych.
Promieniowanie ma także bardzo negatywny wpływ podczas kształtowania się narządów płodu, co mam miejsce między 2 a 6 tygodniem ciąży.
Napromieniowanie w tym okresie może wiązać się z powstaniem wielu wad wrodzonych, które mogą być na tyle poważne, iż doprowadzą do śmierci płodu jeszcze w łonie matki lub okołoporodowym. Najbardziej wrażliwe na działanie promieniowania narządy to: ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy, w następnej kolejności szkielet i układ moczowo-płciowy.
W przypadku, kiedy konieczne jest wykonanie prześwietlenia RTG, warto pamiętać o poniższych zasadach:
-Zawsze należy informować o ciąży lekarza zlecającego badanie oraz osobę, która wykonuje prześwietlenie,
- Badanie należy wykonywać w placówce diagnostycznej, która posiada odpowiednie uprawnienia, certyfikaty, sprawny sprzęt oraz dobrze wyszkolonych techników,
-Promienie powinny być nakierowane tylko na badany punkt, o ile oczywiście jest to możliwe. Macica powinna zostać osłonięta specjalnym ołowianym fartuchem, który będzie chronił ją przed dopływem promieni. Chronionym narządem powinna być również tarczyca, na- która nakłada jest specjalny kołnierz,
Ciężarna kobieta powinna postępować według zaleceń i wskazówek technika wykonującego badanie. Bardzo ważne jest, aby podczas badania się nie poruszać, po to aby nie wykonywać kolejnego niepotrzebnego badania.
LITERATURA:
-
Dobrzyński L.: Biologiczne skutki promieniowania jonizującego, Postępy Techniki Jądrowej 44, 21-36 (2001)
-
Jaworowski Z.: Dobroczynne promieniowanie, Wiedza i Życie nr 3 (1997)
-
Leyko W.: Biofizyka dla biologów, PWN, Warszawa 1997, rozdz. 11
-
Pruszyński B.: Radiologia, PZWL, Warszawa 1999
-
Siemiński M.: Środowiskowe zagrożenia zdrowia, PWN, Warszawa 2001
-
Siemiński M.: Fizyka zagrożeń środowiska, PWN, Warszawa 1994
-
.E. Brant, C.A. Helis: Podstawy diagnostyki radiologicznej W, wyd. Medipage
-
B. Pruszyński Radiologia. Diagnostyka obrazowa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL
