Borelioza wieloukładowa choroba zakaźna jest chorobą przewlekłą,wywołaną przez bakterie należące do krętków: Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia japonica, przenoszona na człowieka i niektóre inne zwierzęta przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Kleszcz zaraża człowieka poprzez swoją ślinę lub wymiociny.
Szacuje się, że ok. kilkunastu procent kleszczy jest nosicielami tej choroby, a jeśli odsetek przekracza 20% na danym terenie, mamy już problem niemal epidemii. Kleszcze najczęściej bytują poniżej 1,5 metra od ziemi, głównie na wysokich trawach lub w krzakach.
Rezerwuarem krętka są liczne gatunki zwierząt, głównie gryzonie.
Objawy:
Objawy często bywają bowiem niecharakterystyczne i mogą przypominać zwykłe przeziębienie np. ból głowy, gorączka, osłabienie.
Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów boreliozy jest jednak rumień wędrujący, który nazywa się również „bawolim okiem”. Występuje on w miejscu ukąszenia kleszcza od trzech dni do trzech tygodni po zarażeniu się boreliozą. Cztery tygodnie później jednak znika, niezależnie od tego czy podjęte zostało leczenie. Najpierw jest rozchodzącą się promieniście czerwoną plamką, z jasnym środkiem. Przypomina właśnie oko lub tarczę o średnicy ok. 5 cm. Powiększa się, aż w końcu zaczyna zanikać i po miesiącu nie ma po nim śladu. Towarzyszyć mu może pogorszenie samopoczucia, gorączka, bóle stawów. Nie ma dowodów na to iż w ciąży bolerioza może uszkodzić płód.
Nieleczona borelioza przebiega u człowieka w trzech etapach:
- Etap infekcji zlokalizowanej:
-Rumień wędrujący (opisany powyżej)
-Naciek limfocytarny- niebolesny czerwony guzek, najczęściej na małżowinie usznej, mosznie, brodawkach sutkowych
- Objawy grypopodobne
Objawy te są wystarczające do rozpoznania choroby przez lekarza.
- Etap infekcji rozproszonej:
- Nawracające zapalenie stawów – ujawnia się od 2 tygodni do 2 lat od wystąpienia pierwszych objawów boreliozy. Choroba ta atakuje duże stawy np. kolanowy. Ból i obrzęk może występować nawet kilka tygodni.
- Objawy podrażnienia lub limfocytarne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i nerwów obwodowych. Przebieg łagodny, jedynym objawem choroby może być ból głowy.
- Zapalenie nerwów czaszkowych- najczęściej dotyczy nerwów twarzowych.
- Zapalenie mięśnia sercowego. Stosunkowo rzadkie. Występuje bezobjawowo w postaci zaburzeń przewodnictwa jako blok przedsionkowo-komorowy.
- Etap infekcji przewlekłej:
- Zanikowe zapalenie skóry – ujawnia się wiele lat po zakażeniu, najczęściej występuje u osób w podeszłym wieku i dotyczy kończyn dolnych. Początkowo zmiany mają charakter zapalny o zabarwieniu sinoczerwonym, niesymetrycznie rozmieszczone. Mogą występować ogniska wzmożonej pigmentacji oraz teleangiektazje. Z czasem dochodzi do zmian zanikowych ze ścieczeniem skóry z widocznym poszerzeniem żył. Zmianom często towarzyszą parestezje i ból stawów.
- Neuroborelioza – występuje u 10-15% nieleczonych pacjentów w postaci polineuropati obwodowej (zaburzenia czucia i porażenie nerwów obwodowych), zapalenie korzeni nerwowych i nerwów obwodowych, zaburzeń funkcji poznawczych i pamięci.
- Przewlekłe zapalenie stawów, rzadko trwałe uszkodzenie.
- Łagodne zapalenie mięśni, ścięgien, kaletek maziowych.
Chorujący na boreliozę przewlekłą miewają również kłopoty z widzeniem czy skórą oraz włosami, które mogą wypadać.
Najważniejsze, by nie dopuścić do powikłań boreliozy. Prowadzą często do nieodwracalnych zmian w układzie krwionośnym, nerwowym, ruchowym, a także zmian skórnych.
Rozpoznanie
W rozpoznaniu boleriozy największe znaczenie ma dwustopniowa diagnostyka serologiczna. Pierwszy etap obejmuje badania z zastosowaniem testu serologicznego o wysokiej czułości: ELISA, test immunofluorescencyjny (IIFT), technika jakościowa ELFA. W przypadku wyniku dodatniego lub wątpliwego konieczne jest zastosowanie drugiej etapu badania czyli testu potwierdzenia – western blot, który charakteryzuje się wysoką swoistością.
Za pomocą testów ELISA wykrywa się przeciwciała w klasie IgM i IgG. Swoiste IgM pojawiają się we krwi po 3–4 tygodniach od zakażenia i zanikają w ciągu 4–6 miesięcy. Swoiste IgG są wykrywalne po 6–8 tygodniach od zakażenia i utrzymują się wiele lat nawet u pacjentów skutecznie leczonych antybiotykami. Dodatni wynik badania serologicznego bez objawów klinicznych typowych dla boreliozy nie ma znaczenia diagnostycznego. U pacjentów z obecnym rumieniem wędrującym rozpoznanie należy opierać na rozpoznaniu klinicznym bez potwierdzenia badaniami serologicznymi, których wyniki w tej fazie choroby często są negatywne.
W neuroboreliozie OUN konieczne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, gdzie wykrywa się przeciwciała w klasach IgM i IgG.
W przypadku potwierdzenia zapalni mieśni sercowego należy wykonać badanie krwi w celu wykazania obecności przeciwciał IgM oraz badanie EKG pozwalające stwierdzić zaburzenia rytmu.
Metodą diagnostyczną pozwalającą wykryć DNA bakterii jest metoda PCR. Wykazuje ona największą przydatność we wczesnym zakażeniu, kiedy jeszcze nie zostały wytworzone przeciwciała przeciwko krętkom Borrelia. W późniejszym etapie po wytworzeniu przeciwciał PCR jest metodą uzupełniającą, w sytuacjach gdy diagnostyka oparta o przeciwciała jest utrudniona z powodu defektów immunologicznych lub poważnych schorzeń współistniejących. PCR nie jest szeroko stosowany ze względów ekonomicznych oraz częstych wyników fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych. Wykrycie DNA krętka nie jest jednoznaczne z aktywnym zakażeniem Negatywny wynik nie pozwala jednoznacznie wykluczyć infekcji.
Leczenie
Boleriozę leczy się antybiotykami. W leczeniu w zależności od postaci (etapu) znajdują zastosowanie: penicyliny, cefalosporyny oraz tetracykliny. Czas trwania leczenia również zależy od postaci choroby – waha się od 21 do 28 dni. Niekiedy występują nawroty choroby, które wymagają powtórnej antybiotykoterapii. Należy je odróżnić od słabnących dolegliwości, które wymagają jedynie leczenia objawowego. Właściwa antybiotykoterapia zapewnia wyleczenie w >90% przypadków.
U niektórych pacjentów może wystąpić zespół poboleriozowy, który objawia się bólem stawów i mięśni. Czas trwania zespołu może dochodzić do 6 miesięcy. Większość ekspertów uważa, że jest to spowodowane uszkodzeniem tkanek i układu immunologicznego, powstałego w trakcie infekcji.
Zapobieganie
Zapobieganie boreliozie polega przede wszystkim na unikaniu ukąszenia kleszczy poprzez:
- Noszenie ubioru okrywającego możliwie szczelnie ciało (koszula z długimi rękawami, długie spodnie, zakryte buty, nakrycie głowy),
- Unikanie wypraw w rejony, w których jest dużo kleszczy,
- Unikanie chodzenia poza drogami po lesie, w zaroślach i łąkach,
- Niesiadanie na zwalonych pniach drzew (miejsce przebywania młodocianych form kleszczy – nimf),
- Stosowanie środków odstraszających kleszcze (repelenty), zwłaszcza tych zawierających DEET,
- Sprawdzanie ciała po pobycie w lesie.
Usuwanie kleszcza
W przypadku znalezienia kleszcza na ciele należy go niezwłocznie usunąć pęsetą. Kleszcza trzeba chwycić tuż przy skórze i pociągnąć wzdłuż osi wkłucia, a miejsce po ukąszeniu dokładnie przemyć spirytusem. Jeśli w skórze pozostanie część głowowa, należy stosować tylko dezynfekcję (część głowowa nie zwiększa ryzyka zakażenia). Jeżeli kleszcz tkwi głęboko, można bezzwłocznie udać się do lekarza. Nie wolno kleszcza wykręcać, wyciskać go, smarować benzyną, tłuszczem lub innymi środkami (prowokują wymioty i zwiększają ilość śliny kleszcza wydalanej do krwi, co zwiększa ryzyko zakażenia). Usunięcie kleszcza w ciągu pierwszej doby po ukąszeniu wielokrotnie zmniejsza prawdopodobieństwo zarażenia, choć stwierdzono rozwinięcie się choroby nawet po kilkuminutowym kontakcie z kleszczem.
Bolerioza u dzieci może dawać niespecyficzne objawy np. problemy z nauką, nie chęć do zabawy, objawy ADHD. Bardzo ważne by po każdym spacerze w okresie ukąszeń oglądnąć dziecko głównie w okolicy głowy, w zgięciach rąk i nóg, pachwinach i okolicach pach. Leczenie najmłodszych polega na podaniu doksycyliny i amoksycyliny. Bolerioza u dzieci jest wyleczalna. Ważne by jak najwcześniej rozpocząć leczenie.
Bibliografia
Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne, t. II. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, s. 2142-2147.
Krętkowice. W: Zdzisław Dziubek: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Zdzisław Dziubek (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 182-186. .
Junusz Cianciara, Jacek Juszczyk (red.): Choroby zakaźne i pasożytnicze. Lublin: CZELEJ, 2007.
Stefania Jabłońska: Choroby skóry. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008.
LR. Williams, FE. Austin. Hemolytic activity of Borrelia burgdorferi. „Infect Immun”. 60, s. 3224-3230, 1992
