Aktywność fizyczna odgrywa bardzo ważna rolę w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób, głównie wciąż narastającego problemu otyłości. Niski poziom aktywności fizycznej uznawany jest za istotny czynnik zwiększający umieralność ogólną z powodu chorób układu krążenia i nowotworów.
Do niedawna za jedną z głównych przyczyn zapadalności i przebiegu chorób uważano jakość i ilość spożywanych posiłków. Znacznie mniejszą uwagę przywiązywano do aktywności fizycznej. Obecnie to nastawienie uległo gruntownym zmianom. Aktywność fizyczna została uznana za nieodzowny element łączący się z prawidłowym żywieniem.
Okazuje się, że regularna aktywność fizyczna korzystnie wpływa na organizm, funkcjonowanie umysłu i jednocześnie zmniejsza ryzyko zapadalności na choroby przewlekłe.
Główne korzyści wynikające z uprawiania sportu i regularnej aktywności fizycznej to:
· Profilaktyka wystąpienia otyłości,
· Zmniejszenie ryzyka chorób serca,
· Obniżenie profilu lipidowego,
· Zmniejszone ryzyko zachorowania na raka,
· Profilaktyka nadciśnienia tętniczego,
· Wzmocnienie mięśni i kości,
· Wzrost kompetencji umysłowych oraz lepsze samopoczucie.
Zgodnie z teraźniejszymi przesłankami, uważa się, iż najlepsze efekty zdrowotne uzyskuje się uprawiając aktywność fizyczną. Szereg korzyści przynosi np. energiczny, szybki trzydziestominutowy marsz. Zalecany czas trwania pojedynczych ćwiczeń wynosi 30 min, jednakże nawet kilka krótkich sesji, aby łącznie osiągnąć 30 min dziennie daje korzystne efekty z punktu widzenia zdrowia człowieka. W przypadku dzieci i młodzieży zalecanym czasem ćwiczeń jest 60 min dziennie na aktywność fizyczną o umiarkowanej lub dużej intensywności fizycznej.
Aktywność fizyczna a nadwaga i otyłość
Otyłość (łac. obesitas) – patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy nadwaga czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej .Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej, nazywane otyłością brzuszną (otyłość androidalna), ma większe znaczenie patologiczne niż równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej. Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, obturacyjny bezdech senny, niektóre typy nowotworów, zapalenie kości i stawów i dlatego też skraca oczekiwaną długość życia . Wyjątkowo duża otyłość prowadzi do niepełnosprawności.
Powszechnie wiadomo, iż systematyczna aktywność fizyczna może stanowić jeden z podstawowych sposobów zapobiegania nadwadze i otyłości. . Aktualnie, prowadząc siedzący tryb życia, na aktywność fizyczną wydatkujemy około 300 kcal dziennie natomiast przyjmujemy w posiłkach około 2100 kcal, zatem proporcja bilansu wynosi 1:7. Aktywność fizyczna znacząco zwiększa wydatek energetyczny, ale także podwyższa spoczynkową przemianę materii przez co sprzyja zmniejszaniu masy ciała i zmianie składu tkankowego. W celu zapobiegania nadwadze i otyłości zaleca się (szczególnie osobom, które nie kontrolują kaloryczności posiłków) codzienny wysiłek trwający 45–60-minut…Należy przy tym dodać, iż dopiero trening trwający dłużej niż 30 minut uruchamia skomplikowane mechanizmy wykorzystujące kwasy tłuszczowe jako źródło energii Zwiększenie aktywności fizycznej jest, poza odpowiednim odżywianiem, najważniejszym elementem racjonalnej kuracji odchudzającej. Skutkiem zwiększenia objętości i intensywności
Profilaktyka nadwagi i otyłości wymaga zatem utrzymywania przez całe życie zrównoważonego bilansu energetycznego - spożycie energii w postaci tłuszczu, węglowodanów i białka ponad potrzeby BMR musi zostać zrównoważone adekwatnym wysiłkiem fizycznym. Nawet niewielki naddatek energii z pożywienia, utrzymujący się przez dłuższy czas, prowadzi do nadwagi lub otyłości. Codzienna nadwyżka zaledwie 100 kcal (np. szklanka słodkiego napoju gazowanego) doprowadza do „przybrania” 1 kg „na wadze” w 2 miesiące, a 6 kg w ciągu roku. Po kilku latach przyzwyczajenie takie skutkować będzie otyłością pierwszego stopnia. Chcąc uniknąć powyższych konsekwencji, tę niewielką żywieniową nadwyżkę możemy zredukować codziennym spacerem trwającym 30 minut. Aktywność fizyczna jest wystarczająca do zmniejszenia ryzyka chorób sprzężonych z otyłością, ale do schudnięcia i zabezpieczenia przed ponownym przytyciem jest niewystarczająca Możemy stwierdzić, że skuteczne zapobieganie przyrostowi masy ciała ponad wartości normatywne oraz efektywna redukcja nadwagi czy zmniejszanie otyłości nie jest możliwe bez zastosowania odpowiedniej dawki systematycznej aktywności fizycznej.
Pozytywna rola aktywności fizycznej w profilaktyce nadwagi i redukcji otyłości jest bezdyskusyjna. Niejednoznaczne są jednak doniesienia dotyczące zalecanych form aktywności ruchowej oraz precyzyjnego określenia jej intensywności w celu jak najefektywniejszej redukcji nadmiaru zapasowej tkanki tłuszczowej bez jednoczesnego stwarzania zagrożeń zdrowia, jakie może nieść niewłaściwe stosowanie ćwiczeń fizycznych.
Aktywność fizyczna a choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia - schorzenia dotyczące narządów i tkanek wchodzących w skład układu krążenia, a w szczególności serca, tętnic i żył, dlatego często są też nazywane chorobami układu sercowo-naczyniowego. Historycznie ich rozpoznawaniem i leczeniem zajmowała się interna. Obecnie są domeną kardiologii, natomiast operacyjnym (inwazyjnym ich leczeniem zajmują się chirurgia naczyniowa, kardiologia inwazyjna, kardiochirurgia. Leczeniem chorób naczyniowych zajmuje się też neurologia czy reumatologia. Wraz z rozwojem cywilizacji doszło do zwiększonej zachorowalności na choroby układu krążenia, tak, że wiele z nich nazywanych jest chorobami cywilizacyjnymi. W Polsce są odpowiedzialne za 50% liczby zgonów, z tego najczęstszymi przyczynami zgonu jest zawał serca i udar mózgu.
Wysiłek fizyczny zmniejsza występowanie wielu czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym powyżej 1000 kcal/tydzień wiąże się ze znaczną redukcją umieralności ogólnej oraz zmniejszeniem ryzyka choroby niedokrwiennej serca w zakresie prewencji ChSN zależy od wydatku energetycznego, czasu trwania i częstotliwości treningu zdrowotnego i ściśle wiąże się z poziomem wydolności fizycznej oraz redukcją ryzyka miażdżycy.
Aktywność fizyczną do najpoważniejszych czynników ryzyka chorób ChSN. Natomiast jej
systematyczne stosowanie uznały za najważniejszy element profilaktyki chorób układu krążenia. Warunkiem podstawowym do właściwego stosowania ćwiczeń profilaktycznych jest odpowiednia intensywność wysiłku. Najlepszym miernikiem jest ciągły monitoring tętna prowadzony z wykorzystaniem powszechnie dostępnych pulsometrów. W wytycznych zaleca się stosowanie wysiłków fizycznych z intensywnością, przy której wartości tętna wahają się w zakresie 60-75% HR.
Efektem treningów zdrowotnych realizowanych według powyższego schematu określanych jako wytrzymałościowe
są:
− adaptacja układu krążenia do wysiłku,
− adaptacja mięśni do długiego wysiłku,
− wzrost maksymalnej pojemności minutowej serca (będący skutkiem wzrostu maksymalnej objętości
wyrzutowej,
− wzrost kurczliwości serca,
− obniżenie spoczynkowej częstości skurczów serca i rytmu serca (HR),
− obniżenie zarówno skurczowego jak i rozkurczowego ciśnienia tętniczego
− zwiększenie stężenia enzymów oksydacyjnych i mioglobiny w komórkach mięśniowych,
− wzrost gęstości kapilar w mięśniach.
Poza, najczęściej zalecanym, treningiem typu wytrzymałościowego wskazane są także odpowiednio zaprogramowane ćwiczenia. Należy przy tym pamiętać, aby w treningu rekreacyjnym dominowały ćwiczenia obejmujące jak największą ilość mięśni.
BIBLIOGRAFIA:
-
Bronkowska M, Martynowicz H, Żmich K i wsp. Wybrane elementy stylu życia oraz wiedza żywieniowa otyłych osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Arterial Hypertension 2009; 13: 266-274.
-
Bryl W. Strategia postępowania u młodych osób z nadciśnieniem tętniczym i innymi czynnikami ryzyka. Przew Lek 2010; 2: 33-39.
-
Chrostowska M, Szczęch R. Nadciśnienie tętnicze związane z otyłością.
Kardiologia na co Dzień 2007; 3: 106-112. -
Kujawska-Łuczak M, Bogdański P, Szulińska M, Pupek-Musialik D. Czy nadciśnienie tętnicze wpływa na skuteczność terapii odchudzającej u osób z otyłością prostą? Nadciśnienie Tętnicze 2010; 14: 177-188.
-
Małaczyńska-Rajpold K, Woźnicka L, Kuczmarska A i wsp. Aktywność fizyczna jako czynnik redukujący ryzyko sercowo-naczyniowe w populacji badanej w programie „Kobiety w czerwieni”. Nadciśnienie Tętnicze 2009; 13: 42-47.
-
Pietrasik A, Starczewska M, Główczyńska R. i wsp. Prewencja wtórna zawału serca w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej w Polsce – wybrane wyniki programu POLKARD SPOK. Kardiol Pol 2006; 64 (supl. 3): S198-209.
-
Szmit S, Filipiak KJ. Czy u pacjenta z chorobą serca ważna jest aktywność fizyczna? Przew. Lek 2007; 7: 32-38.
-
Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P i wsp. Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol Pol 2004; 61 (supl. 4): S5-26.
