PLEŚNIAWKI są to rozsiane nieregularne plamy o kolorze białym otoczone wąskim czerwonym rąbkiem zapalnym. Przypominają one grudki twarogu nałożonego na błonę śluzową jamy ustnej. Ich lokalizacja dotyczy policzków, dziąseł, języka, rzadko gardła. W zaawansowanych przypadkach jama ustna dziecka wygląda jak wytapetowana, a zmiany mogą znajdować się nawet w przełyku. Podczas mechanicznego usuwania nalotu, w którego skład wchodzą: nabłonek, wydzielina surowiczo – włóknikowa, pseudostrzępki grzybni, z powierzchni błony śluzowej sączy się krew. Jest to objaw grzybicy powierzchownej wywoływanej głównie przez Candida albicans. Dorosłych atakuje on w wyniku osłabienia odporności organizmu. Candida albicans, należący do drożdżaków, jest typowym grzybem oportunistycznym, bytującym na skórze, w przewodzie pokarmowym i w pochwie. Przewód pokarmowy noworodka może się kolonizować już w trakcie porodu lub w ciągu pierwszego tygodnia życia. Zakażenie grzybem u zdrowych donoszonych niemowląt jest zwykle łagodne i przebiega w postaci śluzówkowo – skórnej, odpowiadając za pleśniawki i pieluszkowe zapalenie skóry, które często ze sobą współistnieją. W przypadku pieluszkowego zapalenia skóry zmiany umiejscowione są na skórze krocza. Na rumieniowej podstawie tworzą się zapalne, sączące grudki, zlewające się ze sobą. Wilgotna, zmacerowana przy braku wietrzenia i odpowiedniej higieny skóra staje się idealnym podłożem do kolonizacji. Istnieje szereg innych klinicznych manifestacji zakażenia drożdżakami, które również mogą pojawić się u dzieci, ale świadczą wtedy o poważnych zaburzeniach odporności.
Pierwszym i niekiedy jedynym objawem pojawienia się zmian w jamie ustnej są trudności z karmieniem, dziecko nie chce jeść, ponieważ zajęte miejsca są bolesne. Jest płaczliwe, niespokojne. W ciężkich przypadkach może dojść do odwodnienia dziecka, jeżeli będzie odmawiało przyjmowania pokarmów. Starsze dzieci skarżą się na pieczenie, uczucie suchości w buzi oraz bóle samoistne lub w czasie jedzenia, obejmujące błonę śluzową jamy ustnej, w tym język.
Noworodki chorują na pleśniawki niezależnie od płci i szerokości geograficznej. Grzyby drożdżopochodne występują często w pochwie ciężarnej, do zakażenia niemowlęcia może więc dojść już w drogach rodnych, w trakcie porodu siłami natury. Jest to tzw. zakażenie pierwotne, które ujawnia się w 8-9 dniu życia. Do zakażenia wtórnego dochodzi później, np. poprzez ssanie zainfekowanej drożdżakami piersi mamy czy oblizany przez nią smoczek, zwykle koło 4 tygodnia życia dziecka. Pleśniawki pojawiające się po raz pierwszy u dzieci starszych i dorosłych mogą być objawem alarmującym. Przyczyną mogą być pobierane antybiotyki, które zmieniają fizjologiczną florę bakteryjną, co powoduje namnażanie się m.in. drożdżaków u osób, które nie przyjmowały leków tzw. osłonowych (np. Lacidofil). Steroidoterapia jest również częstą przyczyną powstawania zmian w jamie ustnej. Drożdżyca może się także rozwinąć u kobiet stosujących doustną antykoncepcję (drożdżyca pochwy cechująca się charakterystycznymi białymi, serowatymi upławami) oraz w przypadku nieprawidłowej higieny jamy ustnej, u palaczy papierosów i ludzi noszących protezy zębowe. Może to być też objaw współistniejącego zakażenia wirusem HIV, zaburzeń hormonalnych, cukrzycy czy zaburzeń odporności. Powyższe choroby należy brać pod uwagę zwłaszcza w przypadku nawracających zmian, niepoddających się leczeniu.
Leczenie niemowlaków polega najczęściej na miejscowym podawaniu leków przeciwgrzybiczych – rzadziej w zaawansowanych przypadkach stosuje się leczenie doustne preparatami przeciwgrzybiczymi. Miejscowe stosowanie leków polega najczęściej na pędzlowaniu jamy ustnej dziecka płynem przeciwgrzybiczym (np. nystatyna) lub podawaniu go kroplomierzem. Skuteczne jest również pędzlowanie jamy ustnej roztworem gencjany (zwanej potocznie fioletem). W pierwszej kolejności należy użyć leku na brodawkę piersi tuż przed karmieniem, a następnie po karmieniu wypędzlować nim jamę ustną dziecka za pomocą szpatułki lub nałożonej na palce jałowej gazy. Czynność trzeba powtarzać kilka razy dziennie i zawsze w tej samej kolejności. Leczone pleśniawki zazwyczaj ustępują po około 5-10 dniach. By kuracja była skuteczna, nie należy jej przerywać, gdy jest poprawa, ale kontynuować wkraplanie leku jeszcze przez kilka dni po zniknięciu pleśniawek. U starszych dzieci można dodatkowo płukać buzię naparem z szałwii, albo płynami odkażającymi, np. Aphtin w płynie. Jeżeli nie widać poprawy, lekarz zaleci lek przeciwgrzybiczy (nystatyna, natamycyna, amfoterycyna B w niskich dawkach).
Afta (łac. aphtosis) jest terminem kliniczno-morfologicznym opisującym ubytek błony śluzowej, przeważnie okrągło-owalny, wielkości ziarna soczewicy. Płaskie owrzodzenie posiada zaczerwieniony brzeg i żółtawe dno. Zmiana znika przeważnie samoistnie bez pozostawiania blizn, lecz ma wyraźną skłonność do nawrotów. Afty w zależności od liczby i rozprzestrzenienia mogą wywoływać dolegliwości bólowe o różnym stopniu nasilenia.
Afty idiopatyczne nawracające występują przeważnie u dorosłych. Etiologia powstawania zmian nie jest do końca jasna. Prawdopodobną przyczyną jest niezakaźna reakcja immunologiczna w następstwie działania różnych czynników, np.: hormonalnych, psychicznych, niedoboru żelaza, która wywołuje odpowiedź zapalną ze strony naczyń krwionośnych błony śluzowej. Choroba przebiega rzutami i może mieć przebieg łagodny i cięższy. Typ łagodny występuje częściej. Niewielka liczba aft umiejscowiona jest w obrębie przedsionkowej części jamy ustnej i zanika po około 2 tygodniach. Jeśli do aft dojdzie zaczerwieniona śluzówka jamy ustnej i gorączka, to mamy do czynienia z zapaleniem jamy ustnej, wówczas konieczna jest wizyta u lekarza. Cięższy przebieg występuje sporadycznie, głównie u dorosłych. Pojawia się kilka lub wiele aft, większych i głęboko wrzodziejących, umiejscowionych w obrębie całej jamy ustnej, a także obejmujących gardło. Zmianom towarzyszą objawy dodatkowe: zwiększone wydzielanie śliny, nieprzyjemny zapach z ust, problemy z przyjmowaniem pokarmu, znaczne dolegliwości bólowe. Gojenie się jest opóźnione (trwa około jednego do dwóch miesięcy) i może pozostawiać po sobie bliznę. Nie ma skutecznego leczenia aft idiopatycznych. Stosuje się objawowe środki podawane miejscowo. Jamę ustną płucze się płynami antyseptycznymi, np. Dentoseptem, Septosanem, szałwią lekarską i rumiankiem. Można też nadżerkę pędzlować gencjaną (najlepiej za pomocą wyjałowionego gazika) i zwilżać wacikiem nasączonym roztworem odkażającym, przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Podejmuje się również próby leczenia dużymi dawkami witaminy C. W przypadku bardzo bolesnych niegojących się zmian konieczna jest wizyta u stomatologa. Czasem dochodzi do nadkażenia bakteryjnego i konieczne jest stosowanie leczenia antybiotykami.
Afty objawowe są formami szczególnymi lub wtórnymi nadżerkami spowodowanymi inną chorobą.
Afta olbrzymia samotna: forma poronna typu ciężkiego
Afty występujące w chorobie Behçeta – nadżerki obejmują również okolicę narządów płciowych, zapalenie błony naczyniowej oka, zapalenie stawów.
Zakaźne nadżerki w przebiegu chorób wirusowych (zdarzają się przy opryszczkowym zapaleniu jamy ustnej lub zapaleniu gardła o etiologii wirusowej).
Nadżerki powstające po przypadkowym ugryzieniu się w policzek również nazywamy aftami. Szczególnie podatne na afty są dzieci ząbkujące, gdyż błona śluzowa jest wtedy rozpulchniona i łatwo się zakaża.
Afty Bednara to żółtoszare ubytki błony śluzowej na tylnej ścianie podniebienia twardego. Powstają one w wyniku urazu lub nadmiernie troskliwego czyszczenia mechanicznego jamy ustnej. Obserwuje się je głównie u niemowląt.
Profilaktyka – dbaj o higienę jamy ustnej
Żeby ustrzec się zakażenia drożdżakami czy występowania aft, należy przestrzegać podstawowych zasad higieny:
-nie oblizuj smoczka dziecka po nakarmieniu niemowlaka,
-nie usypiaj dziecka butelką,
-nie usypiaj dziecka smoczkiem z cukrem lub miodem, które są idealną pożywką dla drożdżaków,
-jak najwcześniej naucz dziecko pić z kubeczka,
-podaj do wypicia (zwłaszcza przed snem) dwie, trzy łyżeczki przegotowanej wody, która przepłucze buzię z resztek mleka,
-gdy dziecko ma ząbki, czyść je delikatnie wodą; najlepiej zawiniętą na palcu, zmoczoną gazą,
-podczas leczenia lekami wziewnymi (zwłaszcza sterydami) po każdej aplikacji należy przepłukać buzię,
-aby zapobiec drożdżycy u starszych dzieci oraz u dorosłych, w trakcie antybiotykoterapii stosuje się suplementację bakteriami z grupy Lactobacillus.
Piśmiennictwo:
- K. Kubicka, W. Kawalec, Pediatria, tom 1 i 2, PZWL.
- B. Górnicki, B. Dębiec, J. Baszczyński, Pediatria, tom 1 i 2, PZWL.
3.S. Jabłońska, S. Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, PZWL.
