Hemodializa jest zabiegiem leczniczym, w trakcie którego z krwi usuwane są nagromadzone w niej zbędne substancje, przede wszystkim głównie produkty przemiany materii oraz nadmiar wody. Hemodializa to usuwanie produktów przemiany materii i wody lub leków oraz toksyn z krwi pacjenta przez sztuczną błonę półprzepuszczalną.
Celem każdej hemodializy jest usuwanie toksyn mocznicowych, wyrównanie zaburzeń elektrolitowych, regeneracje buforów ustroju i wyrównanie kwasicy metabolicznej, usuwanie nadmiarów wody w wyniku ultrafiltracji.
Podczas zabiegu krew jest wielokrotnie przepompowywana na zewnątrz ciała do dializatora.
Dializator działa jak sztuczna nerka. Dializoterapia u dzieci to coraz częstsze zjawisko w medycynie. Jednak występuje wiele trudności dotyczących masy ciała dziecka oraz małej objętości krwi krążącej w organizmie dziecka.
Problemem może być także stała dostępność do naczyń krwionośnych. U pacjentów pediatrycznych w znacznym stopniu ważne są także odczucia dziecka, jego myśli, psychika i indywidualne podejście. Istotna jest współpraca zarówno z dzieckiem jak i z rodzicami, oraz odpowiednie przygotowanie do walki z powikłaniami, a także z deficytami rozwoju.
Praca z dziećmi wymaga od nich dużego zaufania, wzajemnej akceptacji, i profesjonalnego podejścia.
Hemodializa wymaga odpowiednio wcześniejszego przygotowania do niej. Polega to na wytworzeniu stałego dostępu naczyniowego, tj. przetoki tętniczo-żylnej z własnych żył lub sztucznej przetoki tętniczo- żylnej lub cewnika naczyniowego typu permanentnego.
Istnieją trzy rodzaje dostępu naczyniowego do hemodializy:
-
Przetoka tętniczo-żylna z własnych naczyń. Jest najlepszym typem dostępu. Powstaje w wyniku chirurgicznego połączenia tętnicy i żyły. Zwykle jest wytwarzana na przedramieniu ręki niedominującej (np. u praworęcznych po stronie lewej), rzadziej na ramieniu. W następstwie połączenia przez żyły przepływa więcej krwi, ich średnica ulega powiększeniu, a ich ściany pogrubieniu. Takie „dojrzewanie” przetoki trwa co najmniej miesiąc i w tym czasie należy wykonywać odpowiednie ćwiczenia, które pomagają „wykształcić” przetokę. Na początku hemodializy do żył przetoki wkłuwa się dwie igły (rzadziej tylko jedną), z których jedną krew płynie do dializatora, a drugą wraca do żyły. Po zabiegu igły się usuwa. Sprawna przetoka może służyć wiele lat.
-
Sztuczna przetoka tętniczo-żylna. Niekiedy, gdy naczynia własne chorego są nieodpowiednie do wytworzenia przetoki, wszczepia się pomiędzy tętnicę i żyłę odcinek sztucznego naczynia o różnej długości. Jest to elastyczna rurka znajdująca się pod skórą, do której wkłuwa się igły dializacyjne. Najczęściej wytwarzana jest na kończynach górnych, ale może być również wszczepiona na udzie, a nawet klatce piersiowej. Zwykle nie wymaga „dojrzewania” i można ją nakłuwać krótko po wszczepieniu. Jest gorsza niż przetoka naturalna, gdyż częściej występują powikłania, takie jak zwężenia, zakrzepy oraz zakażenia.
-
Cewnik naczyniowy typu permanentnego. Wszczepia się go osobom, u których nie można wytworzyć żadnej przetoki naczyniowej. Jest to elastyczna rurka o dwóch kanałach, której jeden koniec znajduje się w dużej żyle, często w pobliżu serca, a drugi jest na zewnątrz ciała. Najczęściej cewnik znajduje się na klatce piersiowej chorego. W przypadku cewnika występuje najwięcej trudności związanych z zakrzepami oraz zakażeniami.
Najlepszym dostępem naczyniowym jest przetoka tętniczo - żylna z własnych żył jednak u dzieci stosuje się zazwyczaj dwuświatłowe cewniki permanentne, zakładane przez chirurga do dużego naczynia żylnego z wytworzeniem kanału podskórnego uszczelnionego mufką. Jednak aby utrzymać działanie takiego cewnika należy odpowiednio go pielęgnować.
Powikłania związane z nim to zwykle stany zapalne i zakrzepowe. Zdarzają się ze względu na mały kaliber naczyniowy u pacjentów pediatrycznych. Pielęgnacja takiego cewnika polega na zmianie opatrunku wokół niego codziennie po kąpieli i przed dializą. Skóra wokół cewnika powinna być sucha.
Wszystkie czynności wykonywane wokół cewnika muszą odbywać się zgodnie z zasadami aseptyki i antyseptyki oraz korzystaniu ze sprzętu jednorazowego użytku. Jeśli dziecko jest w starszym wieku konieczna jest edukacja na temat użytkowania cewnika naczyniowego.
Przede wszystkim należy:
-zdejmować odzież z ostrożnością aby przypadkowo nie usunąć cewnika,
-dbać o higienę osobistą i zmianę bielizny i odzieży,
-w czasie toalety zachować szczególną ostrożność aby nie zamoczyć cewnika, opatrunku i aby go nie odklejać.
Należy także dbać o higienę osobistą dzieci, tj. aby miało czystą bieliznę, ubranie. Rodzic musi zwracać szczególną uwagę na to, aby dziecko nie manewrowało przy cewniku tj. np. nie odkręciło koreczków czy nie wyrwało go.
Zabiegi przeprowadzane są w wyspecjalizowanych stacjach dializ i wykonywane są kilkukrotnie w ciągu tygodnia.
Trwają one najczęściej około 3-5 godzin. Sprawia to że jest to destrukcyjne dla życia rodzinnego i niekorzystne w przebiegu nauczania młodego człowieka.
NAJCZĘSTSZE POWIKŁANIA HEMODIALIZOTERAPII U MAŁYCH PACJENTÓW:
- Zaburzenia sercowo-naczyniowe,
- Przedwczesna miażdżyca,
- Nadciśnienie tętnicze(spowodowane przewlekłym przewodnieniem),
- Niedokrwistość( mimo stosowania erytropoetyny),
- Problemy związane z cewnikiem.
NAGŁE POWIKŁANIA HEMODIALIZY:
- hipotonia śróddializacyjna,
- hipertonia śróddializacyjna,
- wzrost RR,
- skurcze mięśni,
- świąd skóry,
- nudności,
- wymioty,
- bóle głowy,
- zespół niespokojnych nóg,
- odczyny gorączkowe,
- hipoglikemia dializacyjna,
- zespół niewyrównania,
- zespół pierwszego użycia dializatora,
- zator powietrzny,
- hemoliza,
- hiperkaliemia,
- hipokaliemia,
- hipoksemia dializacyjna.
Leczenie nerkozastępcze stosowane u dzieci wymaga dużej dyscypliny i organizacji każdego dnia, zarówno dziecka jak i jego rodziców/opiekunów.
Dziecko, które rozpoczyna leczenie nerkozastępcze jest mocno zestresowane. Wymaga dużego wsparcia rodziców oraz odpowiedniego podejścia ze strony personelu medycznego. Starsze dzieci wyraźnie dostrzegają ograniczenia jakie przynosi choroba i często dochodzi do buntu. Dziecko nie chce spędzać czasu na hemodializach, chce się bawić i biegać.
Dziecko u którego przeprowadzane są hemodializy nie musi rezygnować z aktywności fizycznej. Ruch dla dziecka jest niezbędny i poprawia jego stan zdrowia. Jednak rodzaj wykonywanej aktywności trzeba ustalić z lekarzem. Ograniczone są jedynie takie ćwiczenia, które mogłyby uszkodzić cewnik. Stan dziecka określa się w dużej mierze przez jego zachowania, wygląd oraz ruchy. Dobrze jest nauczyć się odczytywać gesty dziecka i interpretować je w odniesieniu do istniejącej choroby.
Dużym problemem dzieci cierpiących na choroby nerek jest zaburzenie wzrostu. Przy długotrwałym stosowaniu leczenia nerkozastępczego jakim są dializy przypadłości związane z rozwojem dziecka i jego prawidłowego wzrastania są coraz bardziej zaawansowane i trudno odwracalne. Często takie zaburzenia są leczone żywieniowo, przez otrzymywanie hormonu wzrostu oraz przez skrócenie czasu przebywania na hemodializach. Niejednokrotnie dochodzi także do stosowania żywienia przez zgłębnik lub sondę.
Wybór leczenia nerkozastępczego zależy od stanu zdrowia dziecka, od rodziny a także jeśli jest starsze od niego. Pacjent powinien zapoznać się z ograniczeniami jakie wynikają z różnych metod leczenia, ich zalety i wady. Pod uwagę bierze się również wiek dziecka, odległość od ośrodka dializacyjnego, możliwość wytworzenia stałego dostępu do naczyń, a także możliwość przeszczepu. U niemowląt częściej wybiera się dializę otrzewnową. Jednak w wieku dziecięcym najlepszym wyborem jest transplantacja nerki, a każdy pacjent dializowany jest do niej potencjalnym kandydatem.
BIBLIOGRAFIA:
- „Leczenie Nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej” pod redakcją Bolesława Rutkowskiego.
- ,Nefrologia i leczenie nerkozastępcze, praktyczny przewodnik” pod redakcją Bolesława Rutkowskiego.
- A. Żurowska, D. Zwolińska: Forum nefrologiczne, 2010 tom 3, nr 1.
- Irena Bałasz-Chmielewska, Ilona Zagożdżon, Aleksandra Żurowska: Leczenie nerkozastępcze dziecka urodzonego ze schyłkową niewydolnością nerek oraz ciężką wadą serca, Forum Nefrologiczne 2012;5(2):131-135.
- Daugirdas J.T, Blake P.G., Ing T.S.: Podręcznik dializoterapii (red. wyd. pol. A. Książek). Czelej, 2008.
- Korohoda P., Pietrzyk J.A., Sułowicz W.: Modelowanie hemodializoterapii. Część I : Model dwuprzedziałowy, Część II: Model przepływowy. Nefrol. Dial. Pol. 8, 2004, 45–59.
